De zee raakt leeg, ons gemoed ook
Vissen redden
Aangename lectuur was het wel, dit boekje, dat onze aandacht kon blijven vasthouden. Maar gaat het ook over iets? Het komt ons voor een noodlotsroman te zijn, waarin een vrouw zich op de vissen werpt om die van totale verdwijning te redden en daarmee hoopt ze na een stukgelopen relatie zichzelf opnieuw uit te vinden. Een noodlotsroman, dat mag dan zwaar klinken, hier zouden we het vooral moeten hebben over de lichtvoetigheid waarmee een en ander aan het licht komt. Maar de lichtvoetigheid zelf dient dan weer de angst en het verdriet van de hoofdfiguur, Monique Champagne te verdringen.
Knappe constructie
Het lijkt wel een sentimental journey van een vrouw die gevraagd wordt over vissen te spreken op congressen over ichtyologie, niet op wetenschappelijke wijze, maar vanuit de idee dat die vissen stilaan verdwijnen. Stilaan? In feite vissen we de zeeën leeg en Verbeke weet dat met flair te demonstreren. Dat je geen vis meer zou kunnen eten, komt ons ook als een vreemde, zelfs vreselijke gedachte voor.
De gedachte iemand te laten spreken tussen wetenschappers over vissen vanuit betrokkenheid kan men een goede vondst vinden, misschien is het wel het ei van columbus als men de zaken ernstig wil aanpakken, want nu gaat het om wetenschappelijke bevindingen die tegen andere, wetenschappelijk economische bevindingen worden geplaatst.
De constructie van het verhaal wordt nog boeiender als we zien hoe verschillende driehoeken tot stand komen tussen mensen en dat bovendien de eigen, kleine kantjes van de figuren een belangrijke functie krijgen in het verhaal. Is Micheala zich echt niet bewust van haar eigen bevindingen? Weet Monique dat ze niet eindeloos iemand anders kan spelen? En is die Oskar echt een sadomassochist? We verklappen misschien wel iets, maar het lezen van het verhaal zelf zal de vragen duidelijker maken. Wel is het zo dat geen van de figuren echt zichzelf blijkt te willen of kunnen zijn. De maskers vallen, maar het enige slachtoffer lijkt Monique te zijn, die finaal eindigt aan de oevers van een binnenzee. Maar het einde is dan weer zo overweldigend, dat je als lezer denkt dat de zoektocht niet echt ten einde is gekomen.
Een verhaal van deze tijd
Annelies Verbeke slaagt er hier op verschillende manieren in het straatrumoer de roman binnen te laten stromen, terwijl het toch wel herkenbaar is. Er zijn de figuren die zo een congres bezoeken en blijken de hele tijd van hot naar her op reis te zijn, zonder zich eindelijk nog met wetenschappelijk onderzoek in te laten. Ook de vraag of we nog wel vis kunnen eten, sushi of andere bereidingen lijkt vandaag te leven. De zeeën raken leeg, maar er lijkt zich niet altijd voldoende bewust gedrag over te ontwikkelen.
Het verliezen van een referentiepunt in het leven raakt een ander facet van ons dagelijkse belevenissen, bij onszelf of anderen. De pijn om het verlies, de onmogelijkheid zelf een eigen leven te ontwikkelen, lijkt in de roman eerder zeurend, maar niettemin heftig.
In het algemeen is dat wat onze tijd lijkt te kenmerken: nu we vrij zijn zelf keuzes te maken, blijven we evengoed slachtoffer van de omstandigheden, omdat we er niet altijd in slagen die keuzes goed af te wegen of ernaar te handelen. De vraag is dan ook of we met die vrijheid niet fijnzinniger moeten omspringen. Als Monique, verwisseld met een andere figuur, mee zal varen met een schip van Greenpeace, steekt een gesprek per gsm daar een stokje voor. Het komt ons voor dat dit spel met de Deus ex machina, een negatieve dan wel, vandaag ons leven wel meer kan vergallen.
Een nieuw verhaal
Het besluit kan en moet zijn dat deze roman ons een aantal elementen aandraagt van wat het nieuwe verhaal zou kunnen zijn. Verhalen van deze tijd hebben inderdaad te maken dunkt ons met de moeilijkheid op het onmiddellijke in te grijpen.
Men kan niet zeggen dat de zorg van Monique Champagne uit de lucht, of uit het water gegrepen is, aangezien we onszelf al jaren ergeren aan het feit dat we nooit meer de kabeljauwen uit onze kindertijd hebben gezien, dat men Japanse keuken, op basis van tonijn blijft promoten en wat al niet meer. In wezen zal men, via de UNO of een andere georganiseerde vorm tot overeenstemming moeten komen minder vis uit zee te halen, uitgestrekte reservaten in de oceanen op te zetten, waar vis kan gedijen en waar men op minder industriële manier vis kan ophalen voor consumptie. Het blijft voor ons een raadsel waarom we niet zorgzamer omspringen met onze leeftocht.
Het is daarom een verdienste van Annelies Verbeke dit thema op te nemen en het in een persoonlijk verhaal te gieten. De strapatsen van Monique Champagne konden ons wel boeien, haar ondergang was niet zozeer vernederend als wel een gevolg van het moeizame worstelen met de opvattingen van deze tijd over relaties. A mag van B houden, maar B mag niettemin op een andere wei gaan grazen. Dat zorgt voor brokken bij A, maar daarover hoeft B niet te treuren. Joost Zwagerman heeft dan ook gelijk: er mag gerust meer leven en straatrumoer in de letteren.
Bart Haers
vrijdag 27 november 2009
Reacties
Een reactie posten