Politiek en samenleving

Politiek

Et si on mangeait des

brioches ensembles?

Doomsday of het einde van de politiek

&

de queeste naar een visie

Een jaar ging voorbij en dagen van hoop wisselden met dagen van wanhoop, maar zelden kwam men ertoe het evidente probleem op het tapijt te leggen: anno 2011 bereiken we in dit land een punt dat men nooit voor mogelijk had gehouden, met name dat Vlaamse politici sowieso België als raison d’être beschouwden en ook vele burgers hebben begrepen dat op bijna alle domeinen van beleid de coëxistentie nog mogelijk of hanteerbaar is. De pogingen om justitie grondig te hervormen, om een billijker fiskaal klimaat te ontwikkelen, waarin rentenieren meer en werken minder belast wordt, het gezondheidsbeleid en energie… maar ook het gezamenlijk optreden binnen de unie vond te vaak geen consensus meer opdat men nog van een gezamenlijk beleid kon of kan spreken. Die evolutie begon lang geleden, dat weten, hoe we in de toekomst met die evolutie verder moet, vormde al voor Vlaanderen Morgen een van de centrale elementen van het mission statement. Helaas moeten we vaststellen dat maar weinig stakeholders vandaag die inhoudelijke discussie willen voeren.

De vraag of België als staat verder moet leven ten koste van alles blijft voor velen een taboe. Anderen willen er zo snel mogelijk vanaf, maar vergeten dat daarmee het fundamentele debat niet gevoerd is. Vlaanderen zal het niet beter doen als de compromisvorming als catenaccio, een stijl van voetballen bedreven wordt waarbij de tegenstander niet mag scoren. Politiek is sowieso geen sport, maar ook is het zo dat het politieke niet de samenleving kan bepalen. Ook de samenleving bepaald de politiek, maar sinds enkele jaren zien we ook in Vlaanderen hoe vakbonden, ondernemersorganisaties en studiediensten vooral bezig zijn het algemeen belang onderuit te halen. Er zijn academici die al lang geloven dat het algemeen belang niet bestaat en dat er in de beste gauchistische traditie alleen klassenbelangen bestaan. We gebruiken hier de term gauchisme omdat we menen dat Links er sinds 1991 niet in geslaagd voor zichzelf nieuwe contouren, zeg maar een nieuw rozevingerig ochtendgloren te omschrijven. Wie het echt probeerde, zoals José Saramago kon in Vlaanderen weinig weerklank vinden. Wat Theodore Dalrymple beschrijft, of Scruton wordt het gesudder van angry old men genoemd, maar er zijn er ook anderen, zoals Sennett, Nussbaum, Neiman die op hun manier vraagtekens plaatsen bij de vigerende visies over mens en samenleving. Dalrymple merkt op dat de staat er al een hele tijd niet meer in slaagt een aantal mensen mee te nemen in het avontuur van persoonlijke ontvoogding, meer nog, Dalrymple laat verstaan dat in de feiten Tony Blair die onderlaag niet kende en niet wilde kennen. Hij wilde de middenklasse bereiken maar had geen verhaal over ondernemen. Het resultaat van Blairs beleid was in wezen een directe steun aan het financieel kapitalisme ten koste onder andere van een productie-economie. Maar vooral, Blair en in het algemeen zijn er maar weinig politici die de logica afwezen van een financieel systeem waarin het individu als zodanig nog enige betekenis heeft. Zelfs de winners blijken op het einde van de rit vaak verliezers.

Wie de verarming onder ogen ziet van de Amerikaanse samenleving en de vaststelling van onder meer Joseph Stiglitz, dat de Amerikaan sinds 14, 20 jaar geen duidelijk perspectief meer heeft op individuele, laat staan op collectieve lotsverbetering – uitzonderingen als stichters van google als bevestiging van die vaststelling – moet onderkennen dat de politiek van Obama de noodzakelijke veranderingen in het systeem aan te brengen dringend nodig was en is, maar dat belangrijke actoren in de Amerikaanse politieke arena niet weten wat dat brengen zal en er alles aan doen om die “Change” te vermijden. Men kan het vreemd vinden dat we in deze naar de USA kijken, maar naast Tony Judt (Ill fares the Land) is er Simon Shama om ons ertoe te brengen de grote ideologische stromingen in de VSA en Europa te zien als uitingen van vergelijkbare en congruente aannames. Sinds Reagan is de productie van goederen voor het economische ondergeschikt geraakt aan het realiseren van winsten uit beleggingen en weinig politici, op Schröder c.s. in Duitsland na hebben de gevaren van deze ontspoorde aanname gezien.

Marc de Chavannes heeft goed een tweetal jaar geleden gewezen op de angst van politici om tot sluitende besluitvorming te komen, dat wil zeggen dat eens men een doel voor ogen had er ook alles aan te doen dit te realiseren. In Nederland vormt de weigering een nieuwe autoweg en spoorlijn naar het Noorden te realiseren, het doorslaggevende bewijs, net als het ontpolderen in Zeeuws-Vlaanderen. In Vlaanderen vormt de eindeloze discussie over Oosterweel en de ontsluiting van Zeebrugge overtuigend bewijs van het gebrek aan moed om tegen lokale belangen in te gaan. Dat er in België nog veel meer vormen van stagnatie op te merken vallen hoeft toch helemaal betoog en dat baart vele burgers zorgen.

Stagnatie, zo leerden we dertig jaar geleden was wat Brezniew over de USSR gebracht had, na een korte periode van relatief sterke groei onder Nikita Chroesjtjow, maar dat was vooral te wijten aan het verstarren van de bureaucratische regels van de planeconomie. Wil nu net een van de verwijten aan Chroesjtjow geweest zijn dat hij te voluntaristisch omsprong met de meerjarenplannen. Vandaag merken we in Europa en de VSA ook vormen van verstarring in het overheidsoptreden, maar vooral van de grote bedrijven, banken, verzekeringen, in die zin dat aan de ene kant het doel de maximalisatie van de winst op korte termijn alle andere overwegingen overheerst en dat het kapitaal zelf doel en middel werd, wat sinds de New Deal en aanverwante programma’s vooral afgezwakt was. Nieuwe doelen zoals in de Lissabon-strategie verwoord hebben in deze context maar weinig kans op slagen, meer nog, die strategie oogt mooi maar gaat eraan voorbij dat de dragende krachten, individuen, goed geschoold en zeer onderlegd nodig zijn om vooral te experimenteren. Men dient te excelleren, maar dat kan maar na het betalen van leergeld. Jonge bedrijven die het maken worden snel prooi van beleggers en dienen al snel zekere winsten af te werpen, wat niet altijd nuttig is, vooral als die winsten in “double digits” uitgedrukt moeten worden.

Het resultaat van deze meervoudige stagnatie heeft o.i. te maken met het feit dat men het doel van het politieke in een democratie uit het oog is verloren. Politici verwachten er een levenswerk en –weg van te kunnen maken en professionaliseerden hun besogne, onder druk van media die vonden en vinden dat een politicus vooral met de knopjes moet kunnen spelen. Politiek, tot spijt van wie het benijdt, ging nog gaat hierover. Een minister van onderwijs geeft geen les en ook parlementsleden geven geen les, maar maken goed onderwijs (on-)mogelijk, een minister van verkeer kan geen brug werpen, maar geeft de nodige machtigingen, binnen het kader van de wetten om anderen die brug te laten ontwerpen, onteigeningen door te voeren en de werken te betalen. De minister van verkeer regelt toch ook het verkeer niet…

Zoals Harry Mulish beschreef in de ontdekking van de hemel, willen sommige politici wel erg lijken op Pharao, die met een uitspraak kenbaar maakt dat er een piramide moet komen, of een tempel en het werk begint en wordt afgewerkt. Maar Pharao is hoogstens de au©tor intellectualis. Dat in een democratie over nut en noodzaak een discussie gevoerd mag worden, betekent niet dat er uiteindelijk niet een algemeen aanvaard besluit genomen wordt. Het is nuttig dat we die basislijn aanhouden, want de politiek en de kwaliteit van het beleid komt alvast in de concrete verwezenlijkingen aan het licht, maar de politicus vertegenwoordigt slechts de bouwheer of beheerder, maar het is de samenleving die er de voorwaarden voor en mogelijkheden toe aandraagt.

De staat nam sinds WO II ook steeds meer taken i.v.m. de zorg op zich, met ontzagwekkende resultaten, maar nu lijkt men alles tot het laatste grein af te wegen en moet alles blijven, ondanks de dynamiek die dat sociale bouwwerk heeft voortgebracht. Ouder worden anno 1970 en ouder worden vandaag, het gaat om verschillen van generaties, om verschillen van verwachtingen en dus om een onvoorstelbaar cultuurverschil dat zich uit in bestedingen van die ouderen, op hun mobiliteit en omgang met cultuur en hun vrije tijd. Een deel van het proces van vergrijzing van de samenleving is merkwaardig genoeg dat die ouderen veel middelen konden verzamelen en bereid zijn die nu uit te geven aan een uitgebreid sociaal leven, zeker tot hun tachtigste, als het kan. Maar ook de uitgebreide zorgvoorzieningen hebben economische implicaties die niet enkel als kosten afgeschreven kunnen worden, maar aan de economische activiteit zo niet een boost, dan toch een blijvende onderstroom geven die zorgt dat andere sectoren ook blijven draaien. Edoch, in het debat over vergrijzing en vergrijzing in de vergrijzing spreekt men enkel over de kosten, niet over de baten. Anders gezegd, de middenklasse, die ten onzent zeer uitgebreid is, laat of kan het spaargeld laten rollen, maar zal dat niet doen als de zeer oude dag niet verzekerd is.

Het ontbreekt inderdaad vaak aan afwegingen in het politieke en maatschappelijke debat. Omdat men in een debat een punt moet maken, krijgt men een punthoofd van al die afzonderlijke scores, maar aan een visie komen we niet toe. Daarom deze bescheiden oproep, te onderzoeken, samen brioches te eten en finaal te aanvaarden dat het beter sommige zaken niet geregeld te willen zien, maar andere met bekwame spoed aan te pakken. Vandaar de idee dat men in dit land niet per se een vermolmde structuur in leven dient te houden als een nieuwe meer kansen biedt voor elkeen. Die zorg dienen we te delen en net iemand als Tony Judt reikte er de diagnose toe aan, maar ook een begin van oplossing. En die bestaat er, menen we, in dat we opnieuw economisch handelen, dus brioches eten, zien als iets van locaal niveau, van bakkers, bloem en gist, een winkel in de straat en niet een grootwarenhuis aan de rand van de stad.

Vale,

Bart Haers

Vrijdag 8 juli 2011

Reacties

Populaire posts