Trio, Braeckman en de wetenschappen

Geachte heer Werner Trio,

Cantor cube

Ik heb intussen de tijd gehad om de uitzending van zaterdag met aandacht te beluisteren en vond er wel aanzetten in voor een goed gesprek. En toch was en blijf ik verwonderd over de houding die Johan Braeckman en met hem journalisten als Dirk Draulans of Joël de Ceulaer tegenover de menswetenschappen aannemen. Zoals ik in mijn kanttekeningen schreef - laat verstaan - hoeft men de inzichten van Freud niet te delen om ze toch in verschillende opzichten belangrijk te vinden. Men kan Boerhave een belangrijke arts vinden, maar zijn werk is en blijft een jakobsladder in de ontwikkeling van de geneeskunde, zo ook kan men de visie van Freud en ook wel Fromm best ter harte nemen, zonder te menen dat alles boven elke twijfel verheven is. 

Dat lijkt mij ook uit het debat voort te komen: prof. dr. Johan Braeckman wil in wezen wat anderen met de filosofie voorhebben, het vak afschaffen, de humane wetenschappen bieden immers niet de zekerheid van zeg maar... economie, sociologie of misschien wel par excellence, de psychologie. Nee, u had verwacht dat ik het over wis- en natuurkunde zou hebben. Maar zoals Timothy Snyder en Tony Judt, in "Denken over de 20ste eeuw"  stellen zitten de humaniora op een hellend vlak naar de riool. Sommigen wijten dit, blijkens een reactio op Visionair België (Jan van te Lande c.s.) aan de onbegrijpelijke, onverdragelijk licht wegende visies die door wijsgeren, taalkundigen en ja, ook historici telkens weer op het tapijt zijn gegooid. In dat rijtje horen alle wetenschappen thuis die zich niet bedienen van de euclidische meetkunde, de algebra en de infinitesimale rekenkunde. De aanspraken van die meet- en rekenkunde kan men terecht onderschrijven als het erom gaat te meten en te rekenen, iets op te bouwen dat de natuurkrachten moet overwinnen of als het erom gaat begrijpelijk te maken hoe de aarde een goudlokje kon worden. 

In feite moet ik dus mijn gedachte verder uitwerken, zonder schroom of terughoudendheid en dan komt mijn conclusie uit op de trieste vaststelling dat de heren Braeckman, Boudry en andere zichzelf sceptici noemende geletterden de geletterdheid mee ondergraven. Met Jean-äul Van Bendegem ben ik het nog steeds eens dat een ontwikkeld iemand zowel met Hamlet of Sebald vertrouwd is als wel met de Tweede Wet van de Thermodynamica, entropie dus bekend is en er zich iets bij kan voorstellen. Als gezegd, ik meen dat filosofen zich best ook met de gang van zaken in de wetenschappen bezig houden, maar de methode, de ontwikkelingen in één discipline, de wiskunde of de Natuurkunde boven alles verheven achten, zonder die nu net niet in vraag te stellen draagt weinig bij tot de filosofie als tot de wetenschappelijke ontwikkeling zelf. 

Maar ook kan ik het eens zijn dat wie filosofen als Fromm - die ook analyticus was - of vandaag Susan Neiman, Martha Nussbaum of Sloterdijk dat men het leven niet allen op wetenschap kan baseren. "Gij zult uw leven veranderen" vind ik een betere titel dan "Je moet je leven veranderen", maar de inhoud blijft belangwekkend, net als wat Nussbaum over de fragiliteit van het goede wist te vertellen. Filosofie, met andere woorden lijkt mij echt wel een rijk versierd huis met zeer vele kamers. Soms heb ik de indruk, na lectuur van Hubert Dethier, Commers en andere Herman de DIjns dat ons filosofische bedrijf nogal provinciaal ingericht is. Behalve de breuklijn vrijzinnig vs katholiek is er de wetenschappelijke inteelt. Hoelang is het geleden dat aan onze universiteiten nog een zo exotisch exemplaar als Helmut Gaus hoogleraar kon worden? Waarom vinden we in onze media zo weinig over wat er in Nederland, Duitsland of Frankrijk gaande is. En de dames die ik noemde, Nussbaum en Neiman zijn natuurlijk geen (heilige) maagden die we graag vereren willen, maar zij dragen bij aan het onderzoek en de reflectie. 

Het komt mij voor dat u een aardige poging hebt ondernomen die discussie aan te vatten, waarvoor mijn dank en erkentelijkheid, maar dat professor dr. Johan Braeckman een beetje te veel leek op mensen die ik in mijn jeugd wel eens heb gezien, mensen die met gemak de hele questionaire van de "homme comme il le faut" kon beantwoorden. Ook priesters hadden iets van iets van die onwankelbare zekerheid. Aan de andere kant had je intellectuelen die zich uitputten in het denkend spreken dat het een compositie van een aleatoir componist wat al evenzeer op de zenuwen kon werken. Het is in die zin dat ik denk, dat het negeren van de dood van Vaclav Havel - oh ja, zijn naam is genoemd, de beelden van de mensen die aanschoven op de Burcht in Praag zijn getoond en dames en heren werden getoond, die hun verdriet niet weg konden stoppen, dat alles is ons niet onthouden - onze media en dus de redacteurs van nieuws- en andere programma's kon beroeren. Geen Johan de Boose om iets van de man te duiden of Lieve Joris, Patrick van Hulle om de gebeurtenissen van de zomer en het najaar 1989 te duiden. Havel was belangrijk, voor Europa, ook als president van Tsjechië en voordien Tsjechoslovakije. omdat hij vooral als dissident keuzes gemaakt heeft en in wezen, denk ik; als president gemerkt heeft en geaccepteerd, dat politiek bedrijven aan de top, juist veel en ernstige vragen oproept voor de man in het ambt, over waarachtigheid bijvoorbeeld. Ik ben gevormd tot historicus aan de universiteit Gent en heb er vele genoegelijke stonden mogen beleven, omdat de werelden waartoe de jonge student Bart Haers toegang kreeg hem nu inderdaad in staat stellen over kwesties als deze te buigen. Vele jaren van Bildung zijn daarbij dienstig maar toch was het mogelijk enigszins als een asceet de kennis der dingen en mensen op te doen, niet zonder blessureleed, maar toch. En als ik dan onze hoogmogende hoogleraren aan het werk hoor, dan ontgaat mij ergens waarom zij nu eindelijk zeggen en schrijven wat we te horen en te lezen krijgen. 

Het meest opvallend blijft voor mij dat een auteur als Philippe van Loocke, die met veel zorg en aandacht een werk schreef over het wereldbeeld van de Wetenschap nauwelijks aan de orde is geweest. En het verschil in benadering vind ik nu net het interessante, omdat in dat boek, het wereldbeeld van de wetenschap, niet de zekerheden, maar de benaderingen van cruciale kwesties, van de atomaire structuren, bosonen en zo, tot en met de ontwikkeling van de sterrenstelsels of het andere complexe verhaal, van het menselijke bewustzijn onderzocht wordt en niet gepresenteerd wordt als een onwankelbaar en onfielbaar leergezag. 

met vriendelijke groet en oprechte erkentelijkheid voor de aandacht die u aan mijn kanttekeningen bij het Freud-debat besteedde;

Bart Haers

PS met uw permissie zal ik deze bedenkingen op mijn blog plaatsen. Dat heeft te maken met het feit dat we vandaag, anno 2011 meer dan ooit in staat zijn na te denken en met elkaar te communiceren over hangende en prangende kwesties, zoals Voltaire en co deden in een vroegere eeuw, de 18de. Brieven als deze zijn uiteraard persoonlijk, maar hebben ook een algemener belang, denk ik; alvast koester ik die illusie.