Wat (Europese) waarden betekenen
Reflectie
Politiek moeras
Hoe
inzet en handelen niet corresponderen
Hoe zit het nu in Hongarije?
Wat speelt daar en waarom is het zo moeilijk er hoogte van te krijgen? En wat
heeft Hollande gedaan gekregen van wat hij in zijn bekende speech, de anafoor
oftewel de eindeloze repetitie van het zinnetje “Moi, Président de la
république…” waar sommigen lyrisch over werden en anderen, nu ja, zij konden
hun oren niet geloven. Of hij daarmee gewonnen heeft…
Aan de andere kant, wat horen we
over Donald Tusk, wat met Victor Orban? Hoe komt het dat we er slechts
spaarzaam iets over horen? Maar goed, Tusk lijkt het goed te doen in Polen, of
is het Polen, zijn het Poolse burgers die het goed doen? Hoe komt het dat in
Hongarije de zaken zo gaan, dat de democratie op de helling komt te staan… We
horen er te weinig over om er iets van te begrijpen. Vorig jaar was er enig
gedoe rond uitspraken van Victor Orban, maar niemand weet goed wat er verder is
gebeurd of hoe de burgers ermee omgaan. Wil men die straffe hand, of zucht de
meerderheid onder een of andere vorm van dwingelandij? Nog eens, te weinig
commentaar om er iets mee aan te vangen, maar de kwestie blijft dat Hongarije
volgens sommige mensen uit de EU moet geisoleerd worden, tot er meer
duidelijkheid komt. Maar als de burgers mee het regime goedkeuren, zal men dan
vanuit Brussel het vingertje heffen en Fidesz, de kiezers en de premier de
levieten lezen? Volgens Guy Verhofstadt kan men niet streng genoeg zijn, maar
vooralsnog horen we er weinig van.
En intussen heft François Hollande
een miljonairstaks? Afgunst ten aanzien van de rijkaards of een daad van
rechtvaardigheid? We weten dat mensen de welvaart van anderen misgunt, maar zou
men iemand die de dikbelegde boterham met eerlijk werk verworven heeft echt 75
% moeten belasten? Is dat geen naasting, onrechtmatige handeling vanwege de
overheid?
We zien in Europa een aantal
evoluties die de waarden waar Europa terecht op boogt, ondergraaft. De ideeën
van de Aufklärung? Net wat u zegt, maar het gaat er niet enkel om die te
formuleren, men dient er ook naar te leven en ermee te leven. In die zijn kan
men zich maar beter ook rolmodellen voor de geest halen, zoals Vaclav Havel en
voor hem Tomas Masaryk, een dame als Ruth Andreas-Friedrich, de jongeren van de
Witte Roos of het gezin van Johannes Fest, de vader van Joachim Fest die
weigerde lid te worden van de NSDAP en zo zijn baan als gymnasiumdirecteur
afgenomen zag. De vraag is of we ons wel voldoende doordrongen weten van de
inspanningen van deze lieden. De vraag is ook of we zelf voldoende moed kunnen
opbrengen om hen achterna te gaan, mocht de situatie er ons toe brengen,
mochten we die situatie herkennen; het lijkt er namelijk op dat niet zeker is
of we de afbraak van het parlementaire stelsel, maar ook andere facetten van
onze staatsopvattingen zouden herkennen.
Laat het dan zo wezen dat we
ervan uitgaan dat de consensus over wat een goede democratische samenleving is
en wat die voor individuen en de gemeenschap, de natie kan betekenen, voor
iedereen helder is, maar in het optreden van Hollande of van Victor Orban
lijken we ons blind te staren op wat er aan de oppervlakte komt. We erkennen,
zonder veel discussie de rechtmatigheid van de miljonairstaks, zonder dat we
ons rekenschap geven van de omgekeerde klassejustitie die hier doorgevoerd
wordt. Mensen met een hoog inkomen extreem belasten, uit naam van de
rechtvaardigheid of om andere motieven, het riekt naar beurzensnijden en
derhalve zou de overheid deze ingreep echt beter moeten motiveren. De
kapitaalvlucht en de brain drain, onder meer naar Londen blijkt voor Hollande
geen reden om zijn beleid te heroverwegen, laat staan te herzien. Laten we het
er maar over eens zijn dat dit een ongezien brute maatregel is die niet te
rechtvaardigen lijkt.
Nog eens, de schaarse
berichten over Victor Orban en diens handel en wandel, lijken voor de een aanleiding
Hongarije met een banvloek te bedenken, maar wat er nu precies gaande is,
blijft moeilijk want de informatie blijft te beperkt. Via Presseurop valt wel
een en ander te vernemen over de twist, die dit voorjaar sommigen in beroering
bracht, omdat de meerderheid (2/3) in het Hongaarse parlement een
grondwetswijziging via een amendement doorvoerde waardoor het constitutionele
hof niet langer bevoegd zou zijn de regeringsteksten te toetsen aan de
constitutie. Voorheen was de beleidsmaatregel rond de vrijheid van
meningsuiting, die een Hongaarse krant (Magyar Nemzet – die dicht bij Fidesz
staat -) ook al inzet van een Europees debat. Men begrijpt dat Victor Orban hier
keuzes maakt die inderdaad tot waakzaamheid aanleiding moeten geven. Maar
diezelfde krant verwijt de oppositie calimerogedrag en zich de rol van
slachtoffer aan te meten, want het kan toch niet dat iemand twijfelt aan de
legitimiteit van een regeringspartij, vooral als die ook nog eens 2/3 van de Kamerzetels heeft.
Het probleem van de open
samenleving komt hier in volle kracht op ons af, want Orban weet telkens met
gepaste argumenten en sentimenten zijn achterban te plezieren en het zou dus
nuttig zijn mocht men beter uitleggen wat er gaande is.
Het centrale probleem blijkt
eens te meer dat mensen via het democratische bestel kiezen voor een
ondemocratisch overheidsoptreden, waarbij we als ondemocratisch begrijpen de
weigering te aanvaarden dat er zelfs maar een infieme minderheid zou kunnen
bestaan, die de keuzes van de meerderheid afkeurt. Die minderheid dan ook nog
eens criminaliseren gaat de perken te buiten waaraan elke regering in een
democratisch bestel zich heeft te houden. Maar waar velen aanvaarden dat
François Hollande of zelfs monsieur Mabille de wet rekkelijk hanteren om
zogenaamd onrecht te herstellen, zien we dat een aantal partijen in Europa heel
hard te hoop lopen tegen Victor Orban, al is dat debat nu wel stil gevallen,
behalve voor de Hongaren die de oppositie steunen.
Het gaat dus over het hanteren
van de noodtoestand als middel om de eigen machtspositie veilig te stellen. A
la guerre comme à la guerre? Voor sommigen zijn duidelijk de middelen
ondergeschikt aan het doel en heiligt dat doel de middelen. Maar het zou zo
maar eens kunnen dat in een democratie de middelen het doel heiligen. Dat men
daar niet zo gemakkelijk een debat over voert in de media, maar liever roept om
sterke leiders, om leiders die weten door te pakken, vind ik een verontrustende
evolutie. Het volk, zo heet het, krijgt de leiders die het verdient, maar in
een democratie kunnen kleine verschuivingen in het electoraat voor grote veranderingen
zorgen. Meer nog, net Victor Orban was in zijn eerste termijn als premier best
liberaal en hield zich ook angstvallig aan de grondwet. Nu gaat hij zelf de
grondwet veranderen…
Het zijn deze evoluties die
ons met zorg vervullen en in het nieuwe jaar zeker meer aandacht verdienen: hoe
springt de overheid om met haar wettelijke instrumenten, al was het maar om in
te spelen op een latent ressentiment bij velen tegenover de mensen met heel
hoge inkomens, behalve politieke mandatarissen. Dat het volk net die
mandatarissen kiest die zo een dubbelzinnige houding aannemen, blijft mij een
moeilijk te begrijpen raadsel, tenzij men graag blind blijft voor die dubbele
moraal. Ach, men verwijt conservatieven graag dat ze er een dubbele moraal op
na houden, maar dan gaat het om seksuele genoegens en daar kan men niet
libertair genoeg zijn. Gaat het om financiële verschillen, dan zal men graag
anderen hun teveel verdiende loon afromen. Tegelijk zien we dat bedrijven hun
producten niet als gewoon vervangbare goederen in de markt zetten, maar
integendeel ervoor kiezen elk product met een intellectueel auteursrechterlijk
stempel te voorzien, zodat men niet zomaar een koffietje koopt, maar een “nr.
39” – enfin, ik hou niet zo van de aanpak van dat Amerikaanse koffiehuis. Maar
u raadt het al, ik grijp het voorbeeld aan om te aan te geven hoezeer onze
bevriende media zich hebben laten meeslepen bij het inrichten van het eerste
filiaal in Antwerpen-Centraal. Amerikaans, dus dat is okay en cool? Zou het?
Want die aanpak laat toe dat
bedrijven in het UK of België nauwelijks belastingen betalen, want alle winst
gaat als vergoeding van de intellectuele rechten naar Nederland. Het blijkt nu
ook nog eens een keer zo te zijn dat wie Stille Nacht durft te zingen,
auteursrechten aangesmeerd krijgt, terwijl het lied al bijna 200 jaar oud is.
Bedrijven voeren ook soms een bedenkelijke politiek, hanteren bedenkelijke
middelen en niemand lijkt te zien dat er grenzen overschreden worden. Maar ook
Hollande zal de logica van de markt niet in vraag stellen, terwijl dat voor
vele Fransen misschien meer soelaas en een beter zicht op de situatie zou
opleveren.
Mocht ik president kunnen worden,
al was het maar van Vlaanderen, dan nog zou ik misschien kunnen dromen dat elk
voorstel zomaar wet worden kan, met een vingerknip, voor de burgers zou dat
uiteraard een nachtmerrie zijn. Die gedachte lijkt politici en mediamensen,
maar ook sommige intellectuelen te ontgaan, niet omdat ze links zijn, maar
omdat ze menen dat ze de correcte denksporen moeten volgen, en derhalve links
moeten zijn. Het is de overtuiging die dus de antwoorden voortbrengt, ook als
de problemen zich niet in de vorm aandienen die men graag wil zien. Strijd
tegen de armoede? Niet echt goed bekeken, maar een aanzetten tot emancipatie –
door werk – moet wel kunnen, maar dan nog zal men de notie waardig werk niet
uit het oog verliezen. De vele kwesties die we dag na dag behandeld zien in de
media lijken niet altijd even zwaar te wegen, maar werken een gefragmenteerd
benaderen van mens en samenleving in de hand, niet op cartesiaanse wijze, doch
eerder gefragmenteerd naar de zin van degene die een probleem wil aankaarten.
De idee dat de waarden van een democratie alleen formeel omhelsd hoeven te
worden, blijft ook in het Europa soms te veel hangen, terwijl de nieuwe
technologieën hun voordelen hebben, maar ook onderzocht mogen en moeten worden
op hun nadelen. Maar dan komen we weer uit bij het probleem van het rechtlijnig
denken.
Bart Haers
Reacties
Een reactie posten