Mensen een duwtje geven

 Kritiek

Over betweters en zachtjes sturen
Nudging = paternalisme

David Cameron wordt geprezen omwille van zijn beleid
van Nudging, mensen elkaar een duwtje geven. Of
de overheid zo wel goed handelt, is niet duidelijk. Toch
zegde hij op zeker ogenblik dat het onderwijsbeleid
de rekrutering van hoger overheidspersoneel
te zeer verengd heeft tot mensen van Oxford, Camebridge
en andere elitaire instellingen. Een politicus kan
dus wisselend scoren. 
Het wordt stilaan onverdraaglijk, dat men telkens lokale en in se soms heftige, maar ook wel eens futiele gebeurtenissen wil uitvergroten. Mensen moeten gestuurd worden, ergo, mensen weten niet hoe het moet. Wat? Zowat alles, van geldzaken tot seksuele vaardigheden, sport, relaties, converseren.... we kunnen het niet, het leven en alles wat we aanvangen.

We moeten wel nog met elkaar kunnen blijven spreken, denk ik soms, als ik de heftige taal hoor en lees in medialand, van mensen die het goed menen, maar vaak vergeten dat het publiek bestaat uit allerlei soorten mensen. Algemene uitspraken blijven altijd mogelijk, maar men dient die dan wel zo te formuleren dat er geen minachting voor het publiek uit spreekt. Een artikel van DS vandaag over Nudging deed een paar alarmbellen afgaan, terwijl dat er eens te meer op zou kunnen wijzen dat ik niets gezegd wil worden, niet aangespoord wil worden tot passend gedrag. Nudging? Een aansporend duwtje geven. Cameron richtte in 2010 een team op, Behavioural Insights Team (BIT) dat mensen met subtiele aansporingen op het goede spoor wil helpen. Op het vlak van belastingen geeft men met de aanmaning het bericht mee dat andere burgers al betaalden. Maar de redactrice van DS, Lotte Alsteens, stelt wel vast dat dit op het vlak van goede voeding - hoe helder dat ook mag wezen - het BIT nog niet veel uitrichten kon[i].  

Ook Peter van Rompuy zou begeesterd zijn voor deze aanpak, want het zou mensen beter meenemen in het voorgestelde beleid. Een team van enkele ambtenaren samenstellen die thuis zijn in de gedragswetenschappen en men kan aan de slag. Alleen, hoe betrouwbaar is de overheid in de ogen van datzelfde publiek? Hoe betrouwbaar zijn gezagswetenschappen.

Het zal wel een stokpaardje wezen van uw dienaar, maar telkens ik zulke berichten hoor of lees, vraag ik mij af waar de oude gedachte gebleven is dat we mensen tot verantwoordelijke, autonome en vrije mensen moeten opvoeden en dat we volwassen mensen in principe als vrije, autonome en verantwoordelijke mensen beschouwen tot feiten helaas het tegendeel bewijzen.

Nu is er een probleem met mensen die lijden aan overgewicht, aan diabetes en andere gevolgen ondervinden van een niet altijd matig gedrag. Maar wie de afgelopen 35 jaar in Vlaanderen naar het dagelijkse leven gekeken heeft, mensen hoorde praten over de dingen des levens, weet het wel al, over gezond eten wordt al tijden gepraat; verstandig omspringen met drank, met soms eens een kleine kater was al langer de norm bij de middenklasse dan toch  en zelfs overdacht gebruik maken van de auto, sporten, het hangt alles al lang in de lucht, dat men er zich alleen over verbazen kan dat men nog altijd maar doet alsof iedereen in het bedje ziek is.

Ach, moeten we het nog hebben over overambitieuze ouders die het leven aan de zijlijn van een voetbalveld ondraaglijk kunnen maken? Soms slaat men eens een ref of een van diens assistenten neer en dat valt niet te dulden. Alleen, veertig jaar geleden zag men ouders vooral de eigen zoon, zoontjes de mantel uitvegen als ze er niet veel van bakten. Maar tegelijk, zowel in de zwemclub als in het judo kregen we van de respectieve trainers te horen dat we eerlijk moeten sporten en fair de competitie aangaan. We kregen ook te horen hoe boos de trainer was over andere trainers die in de dojo, tegen de geest van het judo in, hun pupillen de truken van de foor leren. Moraliserend? Eerder opvoedend en aansturend, maar is dat niet juist de rol van ouderen die zich met jongeren inlaten?

Het is wenselijk dat we over dilemma's in het bestaan nadenken, wat ook publiek weinig aan de orde komt, want het verschil met nudging is dat men mensen zelf hun conclusies laat trekken. Soms gaat het over een op het oog futiel iets, maar dat voor een mens een grote last kan worden. Gokken? Men toont ons dat het heerlijk kan zijn schandalig rijk te worden, zonder er iets anders voor hoeven te doen.  Tegelijk vindt men dat de Marc Couckes van deze wereld niet welstellend mogen wezen, dat er een smetje rust op hun succes. Gratis rijk worden mag, ervoor werken en met de hulp en medewerking van anderen welvarend worden blijkt een doodzonde. In die zin is de kritiek van sommige mensen op de reeds lang lopende en mij dus al lang ergerende campagne geen dag te vroeg gekomen.

In wezen gaat het om een beschavingsproces waar we allemaal in meegenomen worden, van zodra we voor het eerst keer onze keel opzetten, na de gekende tik op de billen kort na de geboorte. Al lijkt dat ook niet zo goed voor de baby. Ach, sinds we uit de Savanne vertrokken en het leven in de grotten in de Dordogne achter ons lieten, sinds we steden als Jericho en Nimrod gingen bouwen, veranderde de wereld en is een mens van 50 jonger dan ooit. Perspectieven veranderen naarmate de omvang van onze kennis en inzichten toeneemt, maar toch, we blijven stumpers. Natuurlijk, kennis is meer dan feiten alleen. De juistheid van feiten dient gestaafd te worden en soms blijken aannames niet correct, maar feiten op zich, zonder interacties en processen onder ogen te zien, blijven die feiten lemma's in wikipedia. Het opgroeien van een kind tot volwassene betekent veel, leidt tot het scheppen van een nieuwe wereld, want de kennis die aangedragen wordt, gaat ook gepaard met het leggen van contacten met andere mensen.

Opvoeden betekent dat men jonge mensen de kans geeft een wereld buiten hun eigen belevingswereld te ontdekken, maar het houdt ook in dat we andere mensen leren kennen, in velerlei betekenissen. Het brengt ook mee dat we onze eigen aannames, als het goed is, leren te waarderen en heroverwegen indien de inzichten niet blijken te stroken met wat aangedragen wordt. Het gaat om het veroveren van vrijheden, zoals Alicja Gescinska dat beschreef, om capaciteiten ontdekken en ontwikkelen, om het handwerk van de vrijheid.  

Het onderwijs kan daarin een belangrijke rol spelen, maar wie gelooft dat alleen via het adstrueren van Algemene Vorming mensen dat handwerk leren te beoefenen, vergist zich. Maar wie meent dat algemene kennis, dode talen en wiskunde, Duits alleen maar elitair zijn, begeeft zich in een moeras, want Duits is een levende taal die velen in Europa hanteren, niet enkel in Duitsland en Oostenrijk en wie zal over dertig, veertig jaar nog iets zinnigs kunnen vertellen over Erasmus, Thomas van Aquino of zelfs Wittgenstein, als men niet ook de talen leert waarin die gedachten geformuleerd werden? Nudging in onderwijs? Het gaat om de kansen, niets meer dan dat.

De gedachte dat volwassenen ten allen tijde gemobiliseerd moeten worden, om te sporten, te denken - het juiste bij voorkeur - of goed om te gaan met het andere geslacht - sorry, de andere geslachten -, goed op te voeden... let op het voorzichtige bijwoord, want velen menen dat goed niet goed genoeg is. Terwijl men dus voortdurend en vasthoudend wijst op de ontoereikendheid onzer inspanningen, vergeet men dat het samenleven dezer dagen minder gewelddadig uitvalt dan een halve eeuw geleden, terwijl mensen tegelijk het gevoel hebben dat hun inspanningen door "de overheid" voortdurend miskend worden, ontstaat een klimaat van wederzijdse wrevel.

Nudging heeft nog een negatief gevolg: de overheid weet niet enkel beter, ze ontslaat zichzelf van de verplichting te verantwoorden wat men passend acht. En dan komt er plots die vreselijke gedachte opdoemen: zou de overheid, zouden experten nu eens geen behoefte hebben aan nudging? Want als we kijken naar onderwijs, cultuurbeleid, het sociale beleid, dan merken we dat men mensen die zich vaak afgewezen voelen voor hun uitkering iets zouden moeten doen. Wie ziek is, wie de kans niet krijgt iets zinvols tegen waardige vergoeding te doen, die kan men toch niet dwingen in de publieke tuinen het groen te onderhouden. Want dat we leven in een wereld waarin kwaliteiten van mensen niet op een schaal van goed tot zeer goed worden afgewogen, maar op een balans gegooid worden: goed of slecht, kan men van experten blijkbaar ook geen betrokkenheid verwachten... want ze moeten toch objectief blijven. Juist niet dus, want wie andere mensen op weg wil helpen, zal dat doen met respect voor die mensen.  Nudging ontkent de mogelijkheid dat mensen weten wat het beste voor hen is en dat impliceert, drukt met onversneden dédain een paternalistisch beter weten uit.

Neen, elkaar dingen uitleggen, in het dagelijkse leven dilemma's afwegen,  dat maakt mogelijk elkaar te begrijpen waar we voor staan, wat vaker wel dan niet goed uitpakt. Want de tegenstelling is deze: zijn we werkelijk als wolven voor elkaar? Is de samenleving en het samenleven, de beschaving werkelijk een bron van (moreel) verderf? Als we experten dezer dagen mogen geloven, zeker in de sociale en gedragswetenschappen, dan lopen we met zijn allen in zeven sloten van dood en autodestructie tegelijk. Als we om ons heen kijken, dan merkt men algauw dat mensen er vrij redelijke standpunten op na houden en met vrij goed met elkaar omgaan. Natuurlijk zijn we getuige via de media van verkrachting, moeten mensen zich verantwoorden voor kleine diefstallen en grote oplichting... natuurlijk gebruiken er mensen drugs en moeten ze die ergens zien te scoren.

Men kan niet over al het goede informeren, want dan zou het nieuws ook wel saai en onwerkelijk worden. Maar de overheid die mensen zou moeten aansturen om het goede te doen, het doet te veel denken aan colleges, aan priesters op de kansel om er niet een wee gevoel bij te krijgen. Natuurlijk hechten politici in meerderheid aan dezelfde (klein-)burgerlijke waarden als u en ik, maar ze hebben geen mandaat om paternalistisch uit de hoek te komen.

Daarom deze uitsmijter:  in Gent wil de schepen van cultuur een hoge taks heffen op straatmuzikanten om er zich van te verzekeren dat er alleen kwaliteit te horen zou zijn? Met Thorbecke zeg ik dan, geef die mensen een plaats, waar ze mogen vedelen of gitaren tokkelen - zonder elektrische versterkers - en laat voorbijgangers zelf kiezen. Paternalisme pratikeren en tegelijk als progressief beweren dat de conservatieven van deze wereld mensen willen knechten, dat is er voor mij te veel aan. Nudging dus ook, want het is nog eens strijdig met een fout begrepen principe, dat de overheid neutraal zou kunnen zijn. De uitvoering van wetten moet objectief zijn, maar die wetten zelf zijn al een paar decennia het product van wensdromen van ingenieurs van de ziel. Bovendien geven ze vaak uiting aan de even fascinerende als funeste gedachte dat de mens de ander de wet kan lezen, moreel en ethisch, ook als die persoon zich aan mantelzorg begeeft en andere kleine, onopvallende goede daden stelt.

Bart Haers





[i] http://www.standaard.be/plus/ochtend/12

Reacties

Populaire posts