Mensen een duwtje geven
Kritiek
Over betweters en zachtjes
sturen
Nudging = paternalisme
Het
wordt stilaan onverdraaglijk, dat men telkens lokale en in se soms heftige,
maar ook wel eens futiele gebeurtenissen wil uitvergroten. Mensen moeten
gestuurd worden, ergo, mensen weten niet hoe het moet. Wat? Zowat alles, van
geldzaken tot seksuele vaardigheden, sport, relaties, converseren.... we kunnen
het niet, het leven en alles wat we aanvangen.
We
moeten wel nog met elkaar kunnen blijven spreken, denk ik soms, als ik de
heftige taal hoor en lees in medialand, van mensen die het goed menen, maar
vaak vergeten dat het publiek bestaat uit allerlei soorten mensen. Algemene
uitspraken blijven altijd mogelijk, maar men dient die dan wel zo te formuleren
dat er geen minachting voor het publiek uit spreekt. Een artikel van DS vandaag
over Nudging deed een paar alarmbellen afgaan, terwijl dat er eens te meer op
zou kunnen wijzen dat ik niets gezegd wil worden, niet aangespoord wil worden
tot passend gedrag. Nudging? Een aansporend duwtje geven. Cameron richtte in
2010 een team op, Behavioural Insights Team (BIT) dat mensen met subtiele
aansporingen op het goede spoor wil helpen. Op het vlak van belastingen geeft
men met de aanmaning het bericht mee dat andere burgers al betaalden. Maar de
redactrice van DS, Lotte Alsteens, stelt wel vast dat dit op het vlak van goede
voeding - hoe helder dat ook mag wezen - het BIT nog niet veel uitrichten kon[i].
Ook
Peter van Rompuy zou begeesterd zijn voor deze aanpak, want het zou mensen
beter meenemen in het voorgestelde beleid. Een team van enkele ambtenaren
samenstellen die thuis zijn in de gedragswetenschappen en men kan aan de slag. Alleen,
hoe betrouwbaar is de overheid in de ogen van datzelfde publiek? Hoe
betrouwbaar zijn gezagswetenschappen.
Het
zal wel een stokpaardje wezen van uw dienaar, maar telkens ik zulke berichten
hoor of lees, vraag ik mij af waar de oude gedachte gebleven is dat we mensen
tot verantwoordelijke, autonome en vrije mensen moeten opvoeden en dat we volwassen
mensen in principe als vrije, autonome en verantwoordelijke mensen beschouwen
tot feiten helaas het tegendeel bewijzen.
Nu
is er een probleem met mensen die lijden aan overgewicht, aan diabetes en
andere gevolgen ondervinden van een niet altijd matig gedrag. Maar wie de
afgelopen 35 jaar in Vlaanderen naar het dagelijkse leven gekeken heeft, mensen
hoorde praten over de dingen des levens, weet het wel al, over gezond eten
wordt al tijden gepraat; verstandig omspringen met drank, met soms eens een
kleine kater was al langer de norm bij de middenklasse dan toch en zelfs overdacht gebruik maken van de auto,
sporten, het hangt alles al lang in de lucht, dat men er zich alleen over
verbazen kan dat men nog altijd maar doet alsof iedereen in het bedje ziek is.
Ach,
moeten we het nog hebben over overambitieuze ouders die het leven aan de
zijlijn van een voetbalveld ondraaglijk kunnen maken? Soms slaat men eens een
ref of een van diens assistenten neer en dat valt niet te dulden. Alleen,
veertig jaar geleden zag men ouders vooral de eigen zoon, zoontjes de mantel
uitvegen als ze er niet veel van bakten. Maar tegelijk, zowel in de zwemclub
als in het judo kregen we van de respectieve trainers te horen dat we eerlijk moeten
sporten en fair de competitie aangaan. We kregen ook te horen hoe boos de
trainer was over andere trainers die in de dojo, tegen de geest van het judo
in, hun pupillen de truken van de foor leren. Moraliserend? Eerder opvoedend en
aansturend, maar is dat niet juist de rol van ouderen die zich met jongeren
inlaten?
Het
is wenselijk dat we over dilemma's in het bestaan nadenken, wat ook publiek
weinig aan de orde komt, want het verschil met nudging is dat men mensen zelf
hun conclusies laat trekken. Soms gaat het over een op het oog futiel iets,
maar dat voor een mens een grote last kan worden. Gokken? Men toont ons dat het
heerlijk kan zijn schandalig rijk te worden, zonder er iets anders voor hoeven
te doen. Tegelijk vindt men dat de Marc
Couckes van deze wereld niet welstellend mogen wezen, dat er een smetje rust op
hun succes. Gratis rijk worden mag, ervoor werken en met de hulp en medewerking
van anderen welvarend worden blijkt een doodzonde. In die zin is de kritiek van
sommige mensen op de reeds lang lopende en mij dus al lang ergerende campagne
geen dag te vroeg gekomen.
In
wezen gaat het om een beschavingsproces waar we allemaal in meegenomen worden,
van zodra we voor het eerst keer onze keel opzetten, na de gekende tik op de
billen kort na de geboorte. Al lijkt dat ook niet zo goed voor de baby. Ach,
sinds we uit de Savanne vertrokken en het leven in de grotten in de Dordogne
achter ons lieten, sinds we steden als Jericho en Nimrod gingen bouwen,
veranderde de wereld en is een mens van 50 jonger dan ooit. Perspectieven
veranderen naarmate de omvang van onze kennis en inzichten toeneemt, maar toch,
we blijven stumpers. Natuurlijk, kennis is meer dan feiten alleen. De juistheid
van feiten dient gestaafd te worden en soms blijken aannames niet correct, maar
feiten op zich, zonder interacties en processen onder ogen te zien, blijven die
feiten lemma's in wikipedia. Het opgroeien van een kind tot volwassene betekent
veel, leidt tot het scheppen van een nieuwe wereld, want de kennis die
aangedragen wordt, gaat ook gepaard met het leggen van contacten met andere
mensen.
Opvoeden
betekent dat men jonge mensen de kans geeft een wereld buiten hun eigen
belevingswereld te ontdekken, maar het houdt ook in dat we andere mensen leren
kennen, in velerlei betekenissen. Het brengt ook mee dat we onze eigen
aannames, als het goed is, leren te waarderen en heroverwegen indien de
inzichten niet blijken te stroken met wat aangedragen wordt. Het gaat om het
veroveren van vrijheden, zoals Alicja Gescinska dat beschreef, om capaciteiten
ontdekken en ontwikkelen, om het handwerk van de vrijheid.
Het
onderwijs kan daarin een belangrijke rol spelen, maar wie gelooft dat alleen
via het adstrueren van Algemene Vorming mensen dat handwerk leren te beoefenen,
vergist zich. Maar wie meent dat algemene kennis, dode talen en wiskunde, Duits
alleen maar elitair zijn, begeeft zich in een moeras, want Duits is een levende
taal die velen in Europa hanteren, niet enkel in Duitsland en Oostenrijk en wie
zal over dertig, veertig jaar nog iets zinnigs kunnen vertellen over Erasmus,
Thomas van Aquino of zelfs Wittgenstein, als men niet ook de talen leert waarin
die gedachten geformuleerd werden? Nudging in onderwijs? Het gaat om de kansen,
niets meer dan dat.
De
gedachte dat volwassenen ten allen tijde gemobiliseerd moeten worden, om te
sporten, te denken - het juiste bij voorkeur - of goed om te gaan met het
andere geslacht - sorry, de andere geslachten -, goed op te voeden... let op
het voorzichtige bijwoord, want velen menen dat goed niet goed genoeg is.
Terwijl men dus voortdurend en vasthoudend wijst op de ontoereikendheid onzer
inspanningen, vergeet men dat het samenleven dezer dagen minder gewelddadig
uitvalt dan een halve eeuw geleden, terwijl mensen tegelijk het gevoel hebben
dat hun inspanningen door "de overheid" voortdurend miskend worden,
ontstaat een klimaat van wederzijdse wrevel.
Nudging
heeft nog een negatief gevolg: de overheid weet niet enkel beter, ze ontslaat
zichzelf van de verplichting te verantwoorden wat men passend acht. En dan komt
er plots die vreselijke gedachte opdoemen: zou de overheid, zouden experten nu
eens geen behoefte hebben aan nudging? Want als we kijken naar onderwijs,
cultuurbeleid, het sociale beleid, dan merken we dat men mensen die zich vaak
afgewezen voelen voor hun uitkering iets zouden moeten doen. Wie ziek is, wie
de kans niet krijgt iets zinvols tegen waardige vergoeding te doen, die kan men
toch niet dwingen in de publieke tuinen het groen te onderhouden. Want dat we
leven in een wereld waarin kwaliteiten van mensen niet op een schaal van goed
tot zeer goed worden afgewogen, maar op een balans gegooid worden: goed of slecht,
kan men van experten blijkbaar ook geen betrokkenheid verwachten... want ze
moeten toch objectief blijven. Juist niet dus, want wie andere mensen op weg
wil helpen, zal dat doen met respect voor die mensen. Nudging ontkent de mogelijkheid dat mensen
weten wat het beste voor hen is en dat impliceert, drukt met onversneden dédain
een paternalistisch beter weten uit.
Neen,
elkaar dingen uitleggen, in het dagelijkse leven dilemma's afwegen, dat maakt mogelijk elkaar te begrijpen waar we
voor staan, wat vaker wel dan niet goed uitpakt. Want de tegenstelling is deze:
zijn we werkelijk als wolven voor elkaar? Is de samenleving en het samenleven,
de beschaving werkelijk een bron van (moreel) verderf? Als we experten dezer
dagen mogen geloven, zeker in de sociale en gedragswetenschappen, dan lopen we
met zijn allen in zeven sloten van dood en autodestructie tegelijk. Als we om
ons heen kijken, dan merkt men algauw dat mensen er vrij redelijke standpunten
op na houden en met vrij goed met elkaar omgaan. Natuurlijk zijn we getuige via
de media van verkrachting, moeten mensen zich verantwoorden voor kleine
diefstallen en grote oplichting... natuurlijk gebruiken er mensen drugs en
moeten ze die ergens zien te scoren.
Men
kan niet over al het goede informeren, want dan zou het nieuws ook wel saai en
onwerkelijk worden. Maar de overheid die mensen zou moeten aansturen om het
goede te doen, het doet te veel denken aan colleges, aan priesters op de kansel
om er niet een wee gevoel bij te krijgen. Natuurlijk hechten politici in
meerderheid aan dezelfde (klein-)burgerlijke waarden als u en ik, maar ze
hebben geen mandaat om paternalistisch uit de hoek te komen.
Daarom
deze uitsmijter: in Gent wil de schepen
van cultuur een hoge taks heffen op straatmuzikanten om er zich van te
verzekeren dat er alleen kwaliteit te horen zou zijn? Met Thorbecke zeg ik dan,
geef die mensen een plaats, waar ze mogen vedelen of gitaren tokkelen - zonder elektrische
versterkers - en laat voorbijgangers zelf kiezen. Paternalisme pratikeren en
tegelijk als progressief beweren dat de conservatieven van deze wereld mensen
willen knechten, dat is er voor mij te veel aan. Nudging dus ook, want het is
nog eens strijdig met een fout begrepen principe, dat de overheid neutraal zou
kunnen zijn. De uitvoering van wetten moet objectief zijn, maar die wetten zelf
zijn al een paar decennia het product van wensdromen van ingenieurs van de
ziel. Bovendien geven ze vaak uiting aan de even fascinerende als funeste
gedachte dat de mens de ander de wet kan lezen, moreel en ethisch, ook als die
persoon zich aan mantelzorg begeeft en andere kleine, onopvallende goede daden
stelt.
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten