De herinneringsindustrie blijft draaien
Battle of Britain
What if
We
herdenken dezer dagen de beruchte luchtmachtslag die de Battle of Britain was.
Het klopt dat er voor ons veel uit gevolgd is dat we als zegeningen mogen
tellen. Maar stellen dat als die gevechten op een nederlaag voor het UK waren
uitgelopen, dit sowieso desastreuze gevolgen had gehad, lijkt me moeilijk hard
te maken. Primo: het UK heeft zich niet laten oevertroeven en secundo blijft de
vraag onmogelijk te beantwoorden of het Duitsland gelukt was de Noordzee over
te steken en succesvol te strijden op het eiland.
Van
de oude militair kan ik de vraag velen, van historici minder, omdat men er dan
vanuit lijkt te gaan dat één element wijzigen de hele geschiedenis zou
wijzigen. Het is voor historici berucht moeilijk om bij een dramatische wending
van de geschiedenis de factoren te benoemen die de wending hebben mogelijk
gemaakt. Kan men in de chemie en de natuurkunde wel een factor, kracht of
element wijzigen in een laboratorium, dan is dat in het open veld al veel
moeilijker te realiseren. Hoe zou het dan voor de sociale wetenschappen en geschiedvorsing
wel mogelijk zijn? Over de oorlogsmaanden tot Franklin D. Roosevelt de oorlog
mee ging voeren aan de zijde van het UK schreef Harry van Wijnen[i]
een synthese, die duidelijk laat zien hoe Winston Churchill behoorlijk veel
overtuigingskracht moet hebben gehad om sceptische regeringsleden te doen
afzien van defaitisme. Als men dus een zoveelste keer een 75 verjaardag van een
oorlogsgebeurtenis herdenkt en de media ons dat mooi onder de aandacht brengen,
dan kriebelt er iets.
Voor
al die feiten op de herinneringskalender en zeker in verband met WO II zijn wel
goede redenen te bedenken, terwijl tegelijk het feit op zich niet altijd zo
goed in te schatten valt. De slag om Engeland, de eerste omvangrijke
luchtoorlog, waarbij de Britten inderdaad pas met enige moeite de Duitse escaders
tegen te houden, werd gewonnen door standvastigheid en een grote betrokken van
zowel het leger als burgers. Ook een operationeel systeem van radars konden
helpen een achterstand op het vlak van vliegtuigen om te zetten in een sterkte.
De technologie bestond al in Duitsland sinds 1904 maar werd niet operationeel
ingezet en pas in de jaren voor WO II hadden Duitse ingenieurs ook al betere
systemen uitgewerkt, maar zetten die nog niet in.
"Coventrieren"?
Het woord viel niet in het televisie-item, terwijl het voor de standvastigheid
van de Britten evenzeer een amplifiërende invloed vormde dat de stad van de
aardbodem geveegd werd, maar toch, de beelden van burgers die onderdak en
veiligheid zochten in de gangen van de metro kregen we al vroeg op televisie te
zien, maar over Coventry werd weinig gesproken. Uiteraard hadden vliegtuigen op
14 mei 1940 al Rotterdam zwaar gebombardeerd en geleerd dat het mogelijk is met
zware bommen en hele stad te vernietigen. Dat gebeuren kan men nog zien als men
het Centraal Station en ziet hoe daar een moderne stad is gebouwd.
Belangrijk
was de luchtoorlog natuurlijk wel en de technische middelen om elkaar te
bespioneren werden steeds uitgebreider. Maar ook kan men vaststellen dat onze
beeldvorming als zou alleen de Luftwaffe de klus hebben kunnen klaren, zonder
boots on the ground - zoals men het nu noemt - nauwelijks de militaire en
maatschappelijke werkelijkheid van toen weergeeft. Militair was op de tochten
van de Vikingen na alleen de poging van Willem I de Veroveraar gewapenderhand op Britse grond te komen een
succes. Maar dat was nog geen invasie die Napoleon in gedachten had gehad.
Overigens laat de verovering/bevrijding van Normandië door de Britten in het
voorjaar van 1944 een zeer taaie strijd, waarbij de verdediging taai en
onwrikbaar leek. Het duurde tot 21 augustus voor de Duitse weerstand in deze
regio gebroken was en op 25 augustus kon Parijs bevrijd worden.
Dit
beknopte overzicht laat zien hoe doorheen de oorlog altijd weer beslissingen en
kleine toevalligheden, maar zelfs doelgerichte opties de situatie aan beide
zijden konden veranderen. Er was dus geen moment, tot begin augustus dat de
oorlog definitief beslist mocht heten. Bovendien zal het mij een raadsel
blijven, zoals ook Churchill zelf goed wist na de oorlog, waarom men zo weinig
aandacht besteedt aan de strijd in het Oosten en hoe het Rode Leger vorderde.
De opstand van Warschau vanaf 1 augustus 1944 en de bevrijding van de stad op
16 oktober - al is de term macaber te noemen - blijft onaangeroerd en roept
hier geen reminiscenties op.
De
beschrijving van de slag bij Stalingrad en de dagboekaantekeningen "Een
schrijver in de oorlog" van Vasili Grosman, die sterk in de verf zette
hoezeer landschappen wel niet verschillen als men vanuit Koersk - waar een
gigantische tankslag heeft gewoed - naar Berlijn reist, in het spoor van het
Russische Leger, laat zien hoe belangwekkend die oorlog was. Maar men ook niet
vergeten dat de Britten en vooral de Amerikanen het Rode leger van wapens en
rollend materiaal hebben voorzien, alsook van vliegtuigen. Mag ik daarom nog
maar eens wijzen op het stuitende regionalisme en provincialisme in de
herinneringsindustrie? Hoezeer ook de Russische overwinningen in het Oosten
voor de mensen aldaar ambivalente gevolgen hebben gehad, die zijn wel even
belangrijk als wat in Contentin, Falaise of op Walcheren gebeurde. Maar zelfs
als het erom gaat te belichten wat gebeurde na
Rotterdam en van Coventry tot
Dresden, van de moeizame bevrijding van Nederland - vooral de vesting Holland
en de Hongerwinter - tot jaren van herstel (1945 - 1958), zijn er vele feiten
en gebeurtenissen die aandacht verdienen, sommige blijven evenwel volkomen
onbelicht. Het hangt vaak ook van het standpunt van de verteller, de historicus
en het opzet van zijn of haar betoog welke gebeurtenissen van belang worden geacht.
Maar eens te meer moet men de herinneringsindustrie nageven dat ze de
vergetelheid dient en de samenhang der gebeurtenissen, acties, plannen uit
beeld weet te houden.
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten