Terrorisme versus weerbaarheid

Dezer Dagen


Terreur, herinneringen en onbehagen
Oorzaken en begrijpen van inslag

Men fulmineert terecht tegen terreur,
maar wat als de staat zich bedient van
terreur, dan mag men in opstand
komen, zoals Sofie en Hans Scholl en
de groep van de Witte Roos. Wie zich
tegen extremisme niet verzet uit
nalatigheid, zal het vervolgens niet
meer kunnen. 
Tja, de bomaanslagen, het neerschieten van een ambassadeur, normaal een casus belli en een verstoring van een kerstmarkt in Berlijn, waarbij een vrachtwagen werd gekaapt en de chauffeur gedood met messteken en een kogel. Gekker moet het niet worden, maar toch, het gebeurde en nu volgt de afhandeling, maar die dreigt woelig te verlopen. Toch zien we dat intussen nog wel eens oude demonen opduiken, zien we dat men de herinnering aan WO II levendig wil houden. Wat de kruisverbanden zijn, valt nog moeilijk te ontwarren.

Verantwoordelijk voor de aanslag in Berlijn kunnen alleen de daders zijn of is alleen de dader en een klimaat waarin mensen daartoe gebracht worden, komt er ook niet vanzelf. Mevrouw Merkel verantwoordelijk houden, omdat ze de crimigranten zou hebben binnengelaten, zelfs uitgenodigd, kan men niet met goede argumenten betogen, want ten eerste, toen de kanselier het bewuste zinnetje uitsprak was de situatie al helemaal uit de hand gelopen, probeerden landen hun grenzen af te schermen voor mensen die al lang en breed op het Griekse vasteland waren aangekomen en op weg gegaan waren naar het noorden, naar de vleespotten van Europa. Zij heeft dus gewoon gezegd: we moeten doen wat nodig is en dat om de ellende te stoppen. Men heeft naderhand gevloekt omdat zij met Erdogan een akkoord afsloot op het doorstromen van vluchtelingen, met allerlei voorwaarden van de zijde van Erdogan. De reacties daarop waren niet altijd even consistent, want men kan geen akkoord maken en alleen maar de voordelen ervan hebben.

Ik denk niet dat het mijn bedoeling is de Duitse kanselier per fas et nefas te verdedigen, wel wil ik toch wel eens aangeven dat veel kritiek een kwestie lijkt van "niet geschoten, altijd mis". Men stelt wel vaker vast in lastige kwesties, dat een beleidsinstantie een aantal afwegingen maakt en dat vervolgens de kritiek abstractie maakt van wat voor haar niet van belang is en vervolgens enkele principiële punten voortdurend in de verf blijft zetten. Dat is de vrijheid van meningsuiting en hier ziet men dan mediamensen in de fout gaan, want zij vragen van de kritiek op een beleidsbeslissing zelden of die ter zake doet of een doel, het doel van de beslissing naar behoren weet te dienen, of mocht het doel fout zijn, waarom het dan na te streven. De kritiek kan terecht zijn, maar kan ook zover van de besluitvorming afstaan dat ze niet ter zake doet.

Precies inzake de defensiekwestie, de rakettenkwestie was mij duidelijk geworden dat de tegenstanders er vol van waren dat de NAVO de tegenstander van toen, de Sovjet-Unie en vazalstaten zou kunnen bedreigen, maar dat precies Moskou de eerste stap had gezet met het plaatsen van de SS-20, ook een raket voor de middellange afstand. De argumentatie tegen het Dubbelbesluit was bovendien naar mijn oordeel onbegrijpelijk want het leek wel alsof Helmut Schmidt en de NATO schuld hadden aan de noodzaak tot plaatsen van raketten en dat de onderhandelingen maar een doekje voor het bloeden waren. Is naderhand niet gebleken dat de politieke besluitvorming in de Sovjet-Unie al langer spaak liep. De raketten hebben er nauwelijks gestaan, maar sindsdien zien we dat men een pacifistisch discours van stal haalt, ook als men eerst beter naar geopolitieke verhoudingen zou kijken. Kan een land of een verdragsgemeenschap het zich veroorloven geen aandacht te besteden aan de eigen verdediging? Sinds 1991 hebben regeringen in dit land in die vrome illusie geleefd, hebben andere de meest overbodige bewapeningsystemen gekocht en moeten we ons nu afvragen of er nog wel zoiets als een defensie bestaat.

Ik hou er militaristische illusies op na, maar een land, al dan niet soeverein moet zich kunnen verdedigen. De Europese pogingen om die inspanningen te coördineren liepen spaak op overmatige ambities van enkele landen en het neutrale statuut van andere. Toch zal men dezer dagen tot het besluit moeten komen dat defensie inderdaad stukken van mensen kost en anderzijds dat samenwerken binnen de EU toch perfect mogelijk moet zijn, want we delen dezelfde geopolitieke belangen. Frankrijk zal dit graag ontkennen, maar heeft toch niet meer de macht om er een eigen agenda op na te houden. Wie overigens soft power wil gebruiken, moet vooral ook garnizoenen achter de hand hebben om de grenzen en de belangen te verdedigen. Natuurlijk heeft technologie de oorlog veranderd, maar in Aleppo is wel aangetoond dat het niet veel zin heeft zomaar wat vanuit de lucht te doen. Men zal, als de nood ertoe dwingt, het nodige moeten doen. Zelf zal ik daarbij niet meer ingezet worden, dat moeten mensen van mijn generatie wel begrijpen, maar wat als... de oorlog in Europa zou uitbreken? Wie zal het zeggen?

De waarden die we als Europees beschouwen en ook nog eens universeel achten, moeten we ook willen verdedigen, zonder dat daarbij in de eerste plaats aan wapengekletter wordt gedacht. Die waarden zijn overigens, zoals we al vaker aangaven meer dan een paar mantra's want wat Europa maakte tot wat het wat het is, met alle zegeningen en alle vloeken, dan is het dat wel dat er bijvoorbeeld tijdens de zestiende eeuw in een stad als Antwerpen heel wat kinderen school liepen en dat er dus ook onderwijzers en juffen waren, zoals Anna Bijns, die in de 1493 werd geboren en stierf in 1575. Nu was ze wel tegen Luther gekant, maar zij profiteerde van de boekdrukkunst om haar gedichten te publiceren. Was ze uitzonderlijk, wellicht is het wel iets specifieks voor Europa dat het uitzonderlijke hoe dan ook kansen krijgt, want het waren onder anderen de Franciscanen die haar ondersteuning gaven. Het wezenlijke is dat zij partij koos en dat ze de gelegenheid die de bekendheid van haar verzen en stokrijmen kreeg benutte om die ook wereldkundig te maken - de tijd dat teksten in handschriften circuleerden lag niet zo ver achter haar. De boekdrukkunst in Europa leidde ertoe dat er een publieke ruimte ontstond en die dan nog eens redelijk vrij ging functioneren, onder meer door het anoniem publiceren van heterodoxe stellingen, maar ook kon men dan weer reageren. De lezers bovendien waren niet per se dupe van mogelijke misleidingen. Is het toeval dat werken als Don Quichote of de Duitse Uilenspiegel van Hermann Bote uit Brunswik, die als eerste verhalen over Dil Eulenspiegel te boek stelde en ook de goegemeente voor de gek hield, de eerste grote werken waren die via drukkunst overal leken te verschijnen. Dan is er ook nog Rabelais, die met Pantagruel ook al een zeer populair werk schreef, dat een breed publiek bereikte en ook nu nog bekendheid geniet, gelezen wordt.

Men zegt wel eens dat Europa vooral een leegte aan de dag zou leggen als het aankwam op het invulling geven aan het leven, omdat men zo graag zonder god of gebod wil leven. Het zal wel niet zomaar generaliserend gesteld kunnen worden, want als je de boekhandel binnenloopt, dan is het soms wel eens aangenaam druk. Mensen willen wel lezen, maar niet per se wat men hen wil opdringen. Er bestaat in de goede boekhandel een duidelijk en apert pluralisme, wat mensen toelaat hun horizon te verbreden. Toch zien we dat dit pluralisme in de media al wat minder lijkt, terwijl op de sociale media vooral veel gekkigheid verkocht wordt. Ook mij verbaast de scherpte van de toon wel eens, maar tegelijk blijkt het mogelijk toch in debat te gaan, een enkele keer vergeefs.

Waar de terreur dezer dagen uit voortkomt, lijkt voor sommige mensen evident, de Islam en niemand kan ontkennen dat die radicaliserende jongeren zich verliezen in een lezing van de Koran en de Haddith, die hen ervan overtuigt dat er een eenduidige benadering van de wereld is en die is door de godheid gewild, weinig remmingen vertonen, ligt voor de hand. Zij zijn bereid om die door hun god gewilde orde ook te herstellen en daarvoor te sneuvelen. Wij van onze kant hebben inderdaad niet meer de idee dat onze wereld en (politieke) orde door god gewild zou zijn en dus ook ons gedrag dienovereenkomstig aan god welgevallig moet zijn. Echter, in de strijd tussen het brede publiek en een (zelfbenoemde) elite zien dat we dat sommige experten wel erg ver gaan in het vooropstellen van juist en passend gedrag. In die zin kan de ratio of "juiste kennis" ook extreem bedreigend worden of juist een handvat voor strakke betogen tegen anderen. Zoals Marc de Kesel schreef, als we goden breken willen, hun almacht ontkennen, dan moeten we dat ook doen met concepten en begrippen, die al eens als het ultieme antwoord lijken te functioneren.

In Vlaanderen was het dertig jaar geleden nog net zo: men is vlaams, katholiek en dus dom; dit syllogisme paste perfect in de strijd tussen vrijzinnigen (van de ULB) en de Vlaamse boerenkloten die ook wilden studeren. Geleidelijk ontstond de indruk dat pluralisme wortel schoot maar het ging om gelijktijdige evoluties rond ontzuiling en emancipatie van burgers die niet langer gedwee deden wat anderen hen vertelden. Vrijheden werden in en na Mei '68 ontdekt en men bevond er zich goed bij. Toch kregen we de afgelopen tien jaar een nieuw offensief van antireligieuze opvattingen, waarbij men nu nogal vaak de verschillende obediënties onder een noemer denkt te mogen vatten en hen alle voor gevaarlijk houden, terwijl de goede inbreng volkomen onderbelicht blijft. Dat de Islam op een aantal terreinen de moderniteit maar moeizaam aanvaarden wil, zal wel geen geheim  meer zijn, dat er mensen zijn die zich wel aanpassen aan onze levenswijze en toch in orde blijven met wat hun overtuiging hen voorschrijft horen we zelden. Wij hebben geen dringende voorschriften meer die uitgaan van een religie, zodat vasten bijvoorbeeld een persoonlijke keuze is geworden. Of men per se onze samenleving en cultuur moet afwijzen omdat men de regels van de Islam en het geloof in Allah wil doen prevaleren, ligt niet zo voor de hand, maar voor- en tegenstanders geloven dit maar al te graag. Of men zich (volkomen) onderwerpt of net niet, hangt af van zowel eigen psychische gesteldheid als van de verbondenheid met de omgeving. Dat jonge mensen kiezen voor deelname aan terreur, vaak na een leven van twaalf stielen en dertien ongevallen, heeft dan ook te maken met tegelijk de uitdaging van het avontuur en een zekere moedeloosheid over hun eigen situatie.

Het gebruik van geweld legitimeren is geen monopolie van moslims, wel lijkt het er deze dagen sterk op dat zij er zich goed weten toe te organiseren, elkaar aansporen en met succes onder de radar blijven. Terreur van kleine groepen die zich verzetten tegen een samenleving kennen we al enige tijd en komt vaker voor; er is wel een verschil dat soms vaag blijkt, tussen banditisme en criminaliteit aan de ene kant en ideologisch of religieus geïnspireerd terrorisme. Het is dus nuttig te bedenken dat er, zoals met sommige elementen in het linkse terrorisme van RAF en IRA een risico bestaat dat zij terrorisme hanteren om geweldmisdrijven en eigendomsdelicten te begaan. Al tijdens de middeleeuwen en ook later, ten tijde van de geuzen, bleek dat probleem moeilijk op te lossen, zoals ook overheden een stad konden uitleveren ter plundering door hun huurlingen of troepen die onder hun bevel stonden.

Het valt op dat we dezer dagen over terrorisme redekavelen dat het enkel vanuit een richting komt, maar het optreden van politiemensen in de VS waarbij nogal wat onschuldige mensen zonder vorm van proces gedood werden, omdat ze zogenaamd gevaarlijk leken. Gebruik van geweld legitimeren kan altijd nog, maar het is wel duidelijk dat we daarmee onszelf kwetsbaar opstellen, de wet doen handhaven en het geweldmonopolie vrijwaren moet de basis blijven voor het landsbestuur. Wie dat anders wil, kan het hier wel verwoorden, al doen de mensen van IS dit niet in de publieke ruimte. Uiteraard niet, zal u zeggen, maar zij maken optimaal gebruik van sociale media en allerlei kanalen die onder de radar blijven.

Het is daarom van belang dat men het verhaal van de jaren dertig niet al te zeer indikt en herleid tot de ene uitkomst. De geschiedenis van POUM in Spanje, die door Stalin werden uitgezuiverd. Er is verzet geweest in Duitsland, er zijn programma's te over die ons waarschuwen voor de gevaren van het Nazisme en die waren er ook wel. Maar het is wel niet zonder grond te begrijpen dat de andere partijen in Duitsland er niet in geslaagd zijn overtuigend te besturen. Dat von Papen Hitler aan de macht heeft gepraat, vergeet men best niet, denkend dat hij Hitler wel aan de leiband kon houden. Quod Non. Extremisme betekent dan dat men geen oog heeft voor nuances of voor mogelijkheden die niet sporen met het eigen inzicht. Wie slechts een realiteit erkent, wie de werkelijkheid weet te herleiden met zekerheid tot een inzicht, kan de verscheidenheid van onze samenleving niet vatten. Tegen extremisme verzet aantekenen? Juist, maar dan dient men te beproeven de meerlagigheid en meerduidigheid van het contingente bestaan onder ogen te zien, de uniciteit van individuen, van elk individu en het vermogen van individuen andere individuen te begrijpen en zoiets als broederschap op te bouwen. Wie alleen broederschap onderhoudt met gelijkgezinden, zal zich wel goed voelen, maar veel houdt het niet in. In die zin is Geert Wilders, die zelfs geen partij wil, pleit wel voor meer gelijkheid, maar zegt niets en weet niets te melden over broederschap. Misschien moet men toch eens terug kijken naar de Ware Vrijheid, zoals Johan de Witt die instelde. Het was ook geen paradijs op aarde, maar vele verstandige lieden wisten wel dat de Nederlanden te benijden waren, vergeleken met het zelfingenomen beleid van Louis XIV, die wel in 1672 Holland bedreigde. Het is nooit allemaal helemaal helder en daar kan niet iedereen mee leven.

Met dat alles wordt dat het terrein flou, komt er een soort sfumato om ons heen waardoor we de feiten niet meer herkennen, niet meer toetsen ook. Als iemand zegt dat Israël verantwoordelijkheid draagt voor de ellende van de Palestijnen, dan kan men dat moeilijk ontkennen, maar de Palestijnen zelf en de Arabische wereld hebben ook hun deel van de verantwoordelijkheid te dragen en te erkennen. Bestaansrecht van de ander erkennen blijkt nog altijd zeer moeilijk.

Men kan eindeloos veel voorbeelden aanhalen, waar we ons over moeten uitspreken en waar we  niet over voldoende informatie beschikken, waardoor het oordeel voorlopig blijft. Toch dienen we te proberen zelf onze eigen rol waar te nemen, ook als ambteloos burger. Want als mensen kiezen voor extreme benaderingen en zelfs voor terrorisme kiezen, dan is het nodig dat we niet enkel doen alsof we slachtoffer zijn. We blijven weerbaar en laten zien dat een terrorist door zijn daad aanspraken op vrijheid en zelfbeschikking in de waagschaal heeft gelegd. Helaas sterven de meesten van hen meestal in de strijd, zodat er van verantwoording voor de rechter geen sprake is. Wat we niet willen dat gebeurt, moeten we dus niet laten gebeuren zonder dat we daarom alles daarop instellen. We beschikken over politiediensten en een gerecht. Volgens sommige medeburgers mag men daar niet op vertrouwen, maar dat is het laatste wat wenselijk is, dat we ons vertrouwen opzeggen in het systeem. Maar zonder onze actieve en alerte inbreng hebben politici en het bestel onvoldoende steun om hun weerbaarheid te laten blijken.




Bart Haers 

Reacties

Populaire posts