Van dingen die voorbij lijken

Kleinbeeld

Een generatie ontvalt ons

over het belang van cultuur en kunst

Langeboeken, Zomergem, een vrij open landschap met
nog maar enkele van de boerderijen die er stonden. Vandaag
28 december, werd een man begraven die er geboren werd
en zijn laatste levenstocht begonnen was in een
home, slechts veertien dagen. We beschikken niet altijd
zoals we het wikken. Maar het is nu eenmaal zo.

Onze voorgangers houden op onder ons te verblijven en sterven, zo is het leven. Verdriet voor de nabestaanden en rouw, maar ook dankbaarheid en het besef dat er niet veel meer rest, dat het leven geleefd was. Een huisvriend ging en daarmee vergaat een generatie die voor Vlaanderen wel wat betekend heeft.

Een ronde tafel in de woonkamer, mijn vader en een paar vrienden praten, terwijl mijn moeder toch wel stil hoopt dat het gesprek eens zal ophouden. Maar de dokter, twee apothekers en mijn vader, zij lachen zich een beroerte om grappen die mijn jonge oortjes, zes of zeven toen, nog niet moeten horen. Ik hoorde te slapen, maar was met oorpijn uit bed gekomen en zo in de vriendenclub terecht gekomen. Wat ze vertelden en waarom ze lachten, weet ik niet meer maar dat is niet echt wat ertoe deed, we hebben het vaak mogen meemaken.

Deze ochtend was ik dus weer genood om een uitvaart bij te wonen en hoewel het altijd wel pijnlijk is, afscheid nemen, hangt er bij deze oude mensen een zweem van nostalgie en vertrouwen, want het afscheid is onvermijdelijk, dat wat zijn kinderen en ook wij, die verderaf stonden meekregen, blijft bestaan. Ook bij deze uitvaart was het opvallend, hoe onlosmakelijk onze levens slechts vorm krijgen doorheen onze taal, onze culturele vormgeving. Dat laatste mag vreemd klinken, maar ik probeer slechts aan te geven hoezeer mensen juist aan de overdracht van wat er was hun wereld vorm gaan geven, maar pas als men een traditie als afgesloten beschouwt, sacrosanct, afgerond, wordt het steriel. Opvallend was het dus ook deze ochtend hoezeer M.V. de apotheker op rust zich doorheen zijn leven met kunst had ingelaten en ook zijn kinderen waren er, zoals altijd, in gespreide slagorde vatbaar voor, al veranderen mensen op dat vlak wel, komt er iets van het vroegere soms later weer aandienen.

Tijdens de uitvaartdienst klonk er muziek van Händel, Bach, von Beethoven en Arvö Pärt, terwijl er ook uitgebreid gerefereerd werd aan de literatuur die hij zomaar kon voordragen. Het behoorde tot het opleidingsmodel van die generatie dat men veel uit het hoofd had te leren en moest kunnen opdreunen; later ging men er abusievelijk van uit dat papegaaienwerk geen zin heeft, vergetende dat een kinderhoofd best toch wel veel leert verwerken. Het zinloze drillen van tekstjes en voorbeeldzinnetjes, zoals men naar ik verneem in sommige scholen in Kenya doet zou wel eens weinig productief kunnen zijn. Het memoriseren van teksten, gezangen, zie de Ilias en de Odyssee, Ovidius en Horatius, Vergilius ook, het was wat jongeren in de klassieke humaniora meekregen en men diende ook te kunnen memoriseren. Wat er overblijft als men het niet heeft hoeven te doen, zeker niet teksten van die oudere dichters, maar dus ook geen M. Vasalis, Anton van Wilderode of dichters van heden, Maud Vanhauwaert, dat is dat men alles gaat opzoeken en niet altijd blijft het hangen.

Mijn vader en de man wiens uitvaart ik bijwoonde, waren van die mensen die op een boerenbedrijf opgroeiden en hun eigen wegen mochten gaan, studeren mocht en dan deed men het ook goed. Het doel was vorming, zichzelf vormen en dat ook overdragen. M.V. liep college in Sint-Lievens te Gent en als ik het wel heb had hij een retoricaleraar die mijn vader nog had gehad, een aantal jaren vroeger in Eeklo. Beide hielden van de natuur maar waren tegelijk ook zeer gedreven de natuur te genieten, wat in het boerenmilieu zelf wel eens grappig werd bevonden. Op het erf op Langeboeken in Zomergem zag ik ooit een kalfje gehaald worden, met stevige middelen, omdat het niet vanzelf ging. Dat is wat men van het leven leren kan en toch, deze mensen - ook als het over landbouw ging - waren mee en bereid de nieuwste technieken te leren en erover na te denken, te zien wat oplichterij zou kunnen zijn en wat van waarde.

"De ploeger"

Ik vraag geen oogst, ik heb geen schuren-

Ik sta in uwen dienst, zonder bezit -

Maar ik ben rijk in dit:

Dat ik de ploeg van uw woord mag besturen

En dat gij mij hebt toegewezen

dit afgelegen land en deze

Hooge Landouwen, waar - als in het uur

Der schafte bij de paarden van mijn wil

Ik leun vermoeid en stil -

De zee mij zichtbaar is zoover ik tuur

Ik vraag maar een ding: kracht

Te dulden dit besef, dat ik geboren ben

in 't najaar van een wereld

en daarin sterven moet

Gij weet hoe, als de ritselende klacht

van die voorbije schoonheid mij omdwerelt,

mij talmen doet

tot ik welhaast voor u verloren ben -

Ik zal de halmen niet meer zien

noch binden ooit de volle schoven

Maar doe mij in de oogst geloven

Waarvoor ik dien -

Opdat nog in de laatste voor,

ik weten mag dat mij uw doel verkoor

Te zijn een eeuwige ploeger op de landen

van een te worden schoonheid, eenzaam tegen

Der eigen  liefde dalend avondrood, -

Die ziet beneden aan de sprong der wegen

Adriaan Roland Holst

Dit gedicht was nog relatief jong, toen die generatie het opnam in hun canon en dus leerde te memoriseren, leerde ermee om te gaan, het begrijpen wilde. Dat is wat men vandaag gelukkig nog wel zien kan, dat mensen jongeren iets bijbrengen willen, niet omdat het moet, maar omdat het als het vullen van een schuur is, die men vervolgens weer leegmaken zal, tijdens de winter, schoven brengend naar de deel, waar het dorsen en het wannen plaats greep.

Deze wereld is niet ten einde, vele dingen gaan toch voorbij; het is aan ons, hoop ik dan, er betekenis aan te geven. Men kan niet zomaar oude verhalen blijven debiteren, maar ze vergeten is ook niet alles. Wees absoluut modern, dichtte Arthur Rimbaud en het blijft altijd nog zaak te weten wat dat betekenen kan. Het nieuwe niet schuwen en het ouwe niet negerend, kan men het leven, het eigen leven en dat van anderen vorm geven en zelf beleven, aandachtig, wrochtend, genoeglijk ook. Na concerten heb ik nog wel eens mee een goed glas gedronken en ging het gesprek over muziek en over literatuur. Een keer kwam ik hem tegen in Lembeke, in de bossen waar hij wandelde en begonnen we een gesprek over geschiedenis, waar hij me iets gevraagd had over de abdij van Waarschoot. Ik denk dat ik toen begreep dat je als jongeman wel denkt iets te weten, maar tegelijk dat het perspectief zich nog niet gevormd had.

Zo schrijf ik weer over iemand die stierf, omdat het deel is van ons bestaan, dat levenseinde en we wensen elkaar bij verjaardagen nog vele jaren toe, gelukkige en goede jaren. Deze mensen, die in hun goede jaren hard werkten, maar ook genieten konden van sport en van goed eten, in de betere restaurants. Ze waren wel meer voorbeelden, al wilden we dat niet geweten hebben en nu we zelf op de eerste rijen komen te staan, moeten we ons wel eens afvragen wat we zelf te bieden hebben. Hun scholing hebben ze nooit verzaakt en toch stonden ze kritisch tegenover leraren die hun job niet goed deden, spraken over het verval maar zagen ook de toekomst gloren.

Een cultuur vergaat niet zomaar, stelde ik vast, stel ik vast, maar het hangt er maar vanaf of het we zelf mee om en uitdragen. Tja, wordt men een beter mens als men een dichter kan citeren? Niet echt maar deze zogenaamde kleine bourgeoisie, zij leefden niet geheel voor zichzelf, hadden oog voor hun omgeving, echtgenotes namen soms een rol als weldoenster op zich, ongeweten, ook voor de eigen kinderen. Bescheidenheid was een deugd, maar zelfbewustzijn ook.

Sic transit gloria mundi! Ik hoorde het hen eens zeggen, aan een borreltafel, of beter, een cognactafel, waar ze zaten te mijmeren over hoe Nixon toch zo dom had kunnen zijn. Zoals wij nu discussiëren over Georges Busch en Obama, elk met eigen inzichten en verwachtingen. Te vaak gaan bekende lui, spraakmakende opiniemakers ervan uit dat hun woorden niet enkel ernstig genomen worden, maar ook nog eens voetstoots aanvaard, terwijl ik van hen, mijn vader en de anderen leerde dat zelfs een hooggeleerde heer zich kan vergissen. Maar kritiek mocht niet zomaar gespuid, het diende doordacht geformuleerd.

Opnieuw kwam ik in een kerk en naderde ik zelfs de tafel des heren, nam deel aan de maaltijd die hij heeft aangericht en merkte ik hoe evident de afgestorvene en zijn generatie gelovig konden blijven en toch kritisch het woord van bisschop en paus bejegenden. Maar ter kerke bleven ze gaan en dachten van de preek het hunne. Nu ja, deze notabelen in ons dorp, zij hadden gestudeerd, artsenij, tandartsenij en apothekerij, lazen kranten en bladen en vonden dat het soms goed, soms deplorabel was. Maar zij bejegenden ook een professor Vermeersch even streng als de president van het Groot-Seminarie en konden zich ergeren aan slecht sprekende politici. Hun tijd ligt nu achter ons, wat er komt, daar hebben wij al iets aan bijgedragen, maar het werk is niet af. Elk levert een eigen bijdrage en dat maakt dat het niet altijd van hetzelfde laken een pak is. Mooi is verscheidenheid, zag ik en dat moeten we dan maar zelf ook verder uitdragen. Zijn we niet allen zaaiers, dan weten we wel uit ervaring waar er vruchtbare grond ligt. Toch komt het zaad niet altijd goed terecht, wat te betreuren valt, maar laten we vooral de vreugde koesteren van wat goed terecht kwam en duizendvoudig vrucht mag dragen.

Bart Haers