Houden van mensen, niet van volkeren

Kritiek

Houden van mensen

vs

houden van volkeren

Herder was vertrouwd met de idee van
Immanuel Kant over de eeuwige
vrede, maar bedacht dat het praktischer
zou zijn als volkeren elkaar in hun
recht zouden laten. Voor Arendt bestaan
volkeren natuurlijk wel, maar ze kan
er geen bijzondere affecties voor
koesteren, haat noch liefde. 

Ik woon in Vlaanderen, een stadstaat aan de Noordzee met een rijke geschiedenis, een onvoorstelbaar patrimonium maar een ondermaats zelfbeeld. Ik kan mij niet identificeren met de Koers of met stoofvlees met friet of veldrijden, zogenaamd de kenmerkende elementen van de echte Vlaming. Die houdt ook nog eens van schlagers en van Gaston & Leo. Waarom moeten we ons door mediamensen en halfbakken toogfilosofen zo een identiteit laten aanpraten, terwijl men er net alles aan wilde doen ons elke vorm van identiteit uit het hoofd te praten. En dan is er nog dat andere geval, dat mensen zeggen zot te zijn van Koerden of van Basken, van Polen of een enkele keer buitensporig Anglofiel zijn, zonder daarom a priori van de Brit te houden. Arendt stelde zich daar vragen omtrent en wellicht had ze daar goede gronden voor.

In een discussie met vrienden uit de Joodse organisatie waar Arendt voor de oorlog aan meegewerkt had, zegt ze dat ze niet kan houden van het Joodse volk, dat ze niet kan houden van volkeren, van heelder volkstammen. Want, zo klinkt het, dan moet men niet enkel de goede mensen omhelzen, maar ook de lomperiken en de criminelen. Men kan best wat kieskeuriger omgaan met je liefde. Maar omgekeerd kan je iemand ook fout inschatten omdat je denkt een volk te moeten haten omdat er zoveel over gesproken wordt, negatief natuurlijk. Toch was Arendt niet iemand die haar oordeel zou opschorten, want oordelen is net een menselijke faculteit die ons van alle andere levende wezens onderscheidt. Zou het? dieren doen er alles voor om zich te onderscheiden, er als het sterkste mannetje uit te zien en dus de beste garantie op gezond nageslacht. Maar goed, dat gaat niet om oordelen zoals Arendt dat zag.

De mannen en vrouwen rond de Turkse ambassade in Brussel wekten mijn aandacht, omdat zij alles doen wat tegen een gezond en modern denken ingaat. Natuurlijk mag men voor of tegen Erdogan stemmen of beter voor of tegen een presidentieel regime, maar kan ik mijn oordeel over dat plebisciet niet opschorten, want de politieke doelstellingen van Erdogan zijn autodestructief. Als men rechters en journalisten opsluit bij duizenden, dan ontwricht men de samenleving, net zoals het schorsen van ambtenaren, leraren en professoren aan de universiteiten. Was er wel een putsch van het leger? Zo knullig kan het toch niet. Iedereen moet toch terugdenken aan de dag dat Yeltsin in Moskou de macht greep bij het Witte Huis. Ook daar was er een putsch bezig die zo slecht was voorbereid en blijk gaf van de arrogantie van de putschplegers, want ze dachten dat de soldaten zomaar de orders zouden uitvoeren.

Ik denk dat men er ook niet van kan uitgaan dat landgenoten, autochtonen onmiddellijk de beste vrienden kunnen zijn. Het realisme van Arendt kan ons wel helpen te voorkomen dat we tegelijk al te slecht van andere mensen gaan denken. Juist omdat je altijd nog kan oordelen over wie we wel waarderen kunnen of net niet.

De hele kwestie vormt het kluwen van breuklijnen in onze samenleving. Iemand als Thierry Baudet zal men dat men eerst van het eigen land moet houden, maar nog eens, ik kan me niet vereenzelvigen met het beeld dat men van de Vlaming ophangt omdat het al te beperkt en geborneerd uitpakt. Anderzijds kan het altijd voorvallen dat men mensen ontmoet die heel fijne gesprekken kunnen voeren over dingen die ertoe doen. Er hangt evenwel een klimaat in de lucht dat zich weer al te nombrilistisch aandient. Moet ik de strijd van de Koerden tegen het centrale gezag in Ankara, met bomaanslagen en andere strijdmiddelen accepteren, ondersteunen? Ik kan hun strijd begrijpen, want ze worden niet erkend als volk en gediscrimineerd wat hun taal en cultuur betreft. Maar het is een machtsconflict waar ik niets mee te maken heb, waar wij in Europa niet veel aan kunnen doen. Het ligt dan ook anders dan bijvoorbeeld de strijd tussen Israëli en Palestijnen, waarbij we nooit kunnen aanvaarden dat het ene volk het andere wil vernietigen, ook al kunnen we de haatpolitiek van Benjamin Nethanayu niet ondersteunen.

Het probleem blijft dat een volk altijd een idee is, dat gemakkelijk geïdealiseerd of even vlot verguisd wordt. Het is niet omdat ik me niet kan vinden in de clichés die men over zichzelf als Vlaming wil uitdragen, dat ik niet als politiek persoon, als burger, niet begaan zou zijn met de toekomst van deze stadstaat. Het is niet omdat ik bepaalde gebruiken maar minnetjes vindt, dat ik niet zou geloven dat er heel wat mensen rondlopen, die waardevolle dingen doen, stil en ongedwongen, zoals dat heet. Maar we moeten natuurlijk ook zien dat Vlamingen in een grotere context leven, Europa en dan begint het gesteggel pas echt want wat moeten we niet zeggen over looketers? Dat alles er het beste is wat men in de wereld kan vinden? Dat was wellicht ooit zo, maar het was natuurlijk compensatie, want die verdomde Duitsers wisten hoe je fabrieken bouwde en hoe je goederen produceerde, produceert. Italianen zijn dan weer charmant, maar zo dicht bij Afrika en de Spanjaarden? De Zwitsers, de Hongaren? Ach, we onderhouden graag clichés en zou het echt zo zijn dat Bohemers zigeuners zijn... of is het omgekeerd? Men hoeft zich als redelijk mens toch niet met die onzin in te blijven laten of ze ook maar een beetje mee helpen uitdragen.

We delen met al die volkeren in Europa een gemeenschappelijke toekomst, waar we best samen onze schouders zetten, al moeten we dan wel de juiste analyses maken. De oppositie en de media, het middenveld vertellen voortdurend hoe sterk de verarming van de bevolking toeneemt en dat jobs verdwijnen, maar in Tielt blijkt de werkeloosheid zo ver gedaald, of de activiteitsgraad zo hoog, dat ondernemers geen geschikt personeel meer vindt en vaak beroep doet op mensen uit Europa of van buiten Europa. We denken dat we tegen de juiste disfuncties vechten, maar wat blijkt, we zien niet eens dat onze economie goed draait. Waarom, omdat we een politiek systeem kennen dat voortdurend het falen van de bestuurders in de etalage moet zetten, waarbij de besturende coalitie ook nog eens notoir onbetrouwbaar is. Het blijkt dan ook niet moeilijk voor populisten om op alle slakken zout te leggen.

Ik hoef niet van het Franse volk te houden om te weten dat Frankrijk oorden kent waar het aangenaam is om toeven en ik leerde er ook bijzondere mensen kennen. Ook weet ik dat er veel mensen van hier graag heen trekken en er iets opbouwen, een vakantiehuis of een bedrijf. Maar evengoed herinner ik mij een bezoek aan Lindau, aan de Bodenzee waar ik bij toeval terecht was gekomen en waar ik een paar dagen bij een neringdoenster onderdak vond tegen een heel schappelijke prijs.

We zullen altijd wel schurken vinden maar ook vriendelijke, hoffelijke mensen en dat vind ik niet abnormaal, want statistisch zijn er geen volkeren die alleen uit helden zouden bestaan of uit perfect opgevoede mensen die zich altijd behoorlijk of fatsoenlijk gedragen. Vergen we dat overigens van onszelf? Er zijn mensen die het geheel natuurlijk vinden als bully door het leven te gaan en dan verwonderd zijn dat ze bij een tegenslag geen of weinig gehoor en ondersteuning vinden.

Ik begrijp de strijd van volkeren als de Koerden wel en kan inzien dat de Turkse staat hen al sinds de vorming van de moderne Turkse staat heeft gediscrimineerd. Ik kan ook begrijpen dat de Basken vinden dat ze in Spanje niet altijd behoorlijk in hun rechten erkend zijn, maar of ze daarvoor misdadige praktijken dienden aan te wenden, blijft ook een raadsel. Als een volk zichzelf erkent, dan is dat vaag om zich te onderscheiden van anderen, waarbij ze ook een verhalenschat bedenken, of uit de geschiedkundige bronnen - dat is dus een behoorlijk bizarre constructie, want bronnen zijn wat ze zijn en het is aan de historicus m/v om die te begrijpen en begrijpelijk te maken - put, maar dat betekent nog niet dat die lotsverbondenheid tot blindheid en zelfverblinding aanleiding moet geven. Zoals Herder begreep, kan men een volk het volle geluk gunnen, maar niet dat men zich zou afwenden van andere volkeren, al zeker niet de nabuurvolkeren. We zullen dus met Russen en Turken, zelfs met de Britten moeten leren om te gaan, beleefd, diplomatiek, zonder superioriteit of zonder inferioriteitsgevoelens aan de dag te leggen.

Bart Haers