Safe spaces en open samenleving/universiteit





Dezer Dagen



Zichzelf kennis 
ontzeggen
waarom studenten "safe spaces" eisen



Karl Jaspers (1883 - 1969) was psychiater
en filosoof. en werd ontslagen in 1937
omdat hij een gemengd huwelijk had. Maar
hij dacht ook na over de relatie tussen
kennis en vrijheid. Hij beoefende een
kritische filosofie die de eigen
aannames onder Ockhams scalpel
legde. De discussie over safe spaces
zou hem een doorn in het oog
geweest zijn. 
Waar is de nieuwsgierigheid gebleven, als studenten bepaalde zaken niet willen lezen of horen? Tinneke Beeckman schrijft erover en merkt op dat diversiteit als ideologie nefaste gevolgen kan hebben. Zou men dan echt niets willen vernemen over hoe de evolutie der soorten in het werk is gegaan. Iets anders is het of men de uitkomsten van evolutionaire psychologie als theorie moet aanvaarden? Maar om dat te waarderen zal men dus niet enkel inzichten moeten onderzoeken die men zelf voor lief neemt.

Mocht ik het over willen doen, ik zou de opleiding aan een pluralistische universiteit weer overdoen, al weet ik ook dat de KU Leuven rond 1983 al lang niet meer aan het handje liep van de Paus of de kardinaal-aartsbisschop en  dat er in Leuven ook best wat linkse professoren actief waren en liberale. Maar de idee dat men in een besloten omgeving niet met (god) onwelgevallige opinies te maken zou krijgen, moet men toch altijd nog nader bekijken, want ook in de meest besloten omgevingen komen er wel deviante inzichten tot stand, die al dan niet voortvarend worden aangepakt. Mensen als Jan Hus, Luther, maar ook Giordano Bruno kwamen voort uit behoorlijk bevoorrechte en geisoleerde omgevingen, zoals universiteiten en abdijen, maar vonden op een zeker ogenblik dat ze in waarheid dienden te leefden en kozen voor een eigen denken, dat ze vaak met de dood dienden te bekopen. Luther zelf mocht niet klagen, maar veel van zijn volgelingen stierven in gevangenissen, werden onthoofd of verbrand.

In een diverse samenleving lijkt de vlam van het pluralisme uitgedoofd, menen studenten dat een gedenkplaat voor een milde schenker, Leopold II van België niet meer acceptabel te zijn. Ook andere en meer verregaande vormen van afwijzing doen zich voor, want als men inderdaad meent dat men in de safe space niets hoeft te horen over Darwin of de Vrijmetselarij, wat wil men dan wel weten. Voor mij was de universiteit een safe space wat de kennis aangaat: er mocht geen beperking op enige toegang tot kennis te staan. Nu lijkt dus het omgekeerde het geval.

Is het zo dat progressieve intellectuelen mee het klimaat hebben geschapen om zo mensen in hun eigen geloof of levensbeschouwelijke opvattingen te vrijwaren van inzichten die ermee in strijd zijn, dan blijkt het vooral wel zo te zijn dat sommige mensen die visie hebben omarmd om er net het tegendeel mee aan te vangen en zich af te scheiden van de (universitaire) gemeenschap. Het was me al langer opgevallen dat men politieke correctheid als een oproep tot sektarisch afwijzen van elke andere benadering en de discussie over Zwarte Piet blijft opvallend genoeg een wapen in de strijd tegen integratie. Zwarte Piet beschouwen als beledigend? Is dat niet het resultaat van langdurige overwegingen over wat iemand niet zou zinnen. Een gesprek met een Afrobelg over de kolonisatie leerde me dat zelfs de context geen probaat middel was om de gebeurtenissen niet langer als emotioneel beladen te beschouwen, noch als neutrale data over het verleden, voor cultureel gebruik en dat ligt voor de hand, want het ging en gaat om identiteit en kruipt in de kleren. Maar, zegde iemand, "jullie" weten niet hoe beledigend die Zwarte Piet wel niet was terwijl anderen, ook van Afrikaanse afkomst, Moors of sub-Sahara, er geen been of graat in zagen. Maar cultuur is natuurlijk ook emotioneel beladen en als men elkaar het recht toekent niet beledigd te worden door de inzichten van anderen, maar hoever kan men daarin gaan? Wat is dat dan, beledigd worden? Als men cultuur, taal, geschiedenis louter contingent noemt en inwisselbaar, dan vergeet men dat mensen leven in een taal, cultuur en dat de historische verhalen een betekenis hebben die ver de objectieve feitelijkheid overschrijden.   Progressief denken betekende in wezen het negeren van distincties en daar botst men vandaag op als men nog eens een vorm van pluralisme te berde wil brengen.

Heel concreet heeft men een ideologie ontwikkeld op grond van een gedachte dat dieren niet zoveel verschillen van mensen, gevoelens kunnen hebben en dus niet mishandeld mogen worden. Ooit reed ik nog wel eens paard op een Fjord en dat was prettig wandelen langs de boswegels. Wel, bewust dat dier mishandelen kwam niet bij mij op, maar je maakt wel eens een bruuske beweging, of het paard wordt gestoken door een daas en moet je alles doen om het paard weer in te tomen. Mensen berijden - als ik het wel heb - ongeveer 6000 jaar paard of spannen paarden aan in wagens. Zonder het aanwenden van paarden was onze cultuur niet geworden wat ze geworden is. Paarden hebben daarom hun betekenis, maar die is ook verweven met oorlogsvoering, met expedities in onbekende gebieden en zoveel meer, tornooien en sportwedstrijden. Toch lijkt men ver doorgedreven opvattingen te hebben ontwikkeld omtrent het welzijn van dieren, dat men tegelijk ook de waarde van een mensenleven in vraag kan stellen. Peter Singer bedreef een interessante vorm van filosofie, maar of zijn denkbeelden nu vrij van controverse zouden zijn, blijft nog maar de vraag.

Er zijn dan ook ampel opvattingen te vinden die menen dat de Europeaan schuldig is aan alles wat nu fout gaat in de wereld. Dat er inderdaad uit Afrika miljoenen slaven naar de overkant van de Atlantische oceaan zijn gebracht, via een winstgevende driehoeksvaart, kan men niet ontkennen. Maar over de slavenhandel via Zanzibar, daar spreekt men minder over, omdat ze door Arabieren werd gedreven en wellicht iets menselijker zou zijn geweest. Dat Arabische en Ottomaanse leiders ook in Europa kinderen hebben opgeëist om in hun dienst te worden opgeleid en vaak hoge posten konden bekleden, de vrouwen in de harem, de jongens in het leger en de administratie wordt al evenmin besproken. Voor mij maakt dat deel uit van de geschiedenis en is het belangrijk te weten hoe men macht organiseerde in het Ottomaanse Rijk of El Andaluz.

Kennis verwerven scherpt inderdaad gevoeligheden aan en ik denk niet dat er veel argumenten zijn die het toepassen van de doodstraf kunnen verantwoorden. Wanneer mensen toch vinden dat men de doodstraf moet aanhouden als mogelijke sanctie, dan wil ik weten waarom zij tot die overtuiging zijn gekomen. Men kan zich er ook voor afsluiten en dan is men verbaasd dat mensen die voor de doodstraf pleiten ook voor het vrije wapenbezit zijn, zoals de NRA dat bepleit, maar ook tegen abortus gekant. Kortom, er tekent zich een kloof inzake denkbeelden af, maar hoe maakt men het begrijpelijk dat andere inzichten ook hun waarde hebben, al is men het ermee oneens. Net omdat men wat niet zint ook als beledigend is gaan ervaren, is er ook geen ruimte meer voor gesprek.

Daarom denk ik dat men opnieuw de waarde van een pluralistische samenleving onder de aandacht moet brengen. Begrijpelijk is dan wel dat er een spanningsveld kan ontstaat, zeker als men niet aanvaardt dat de soorten, dieren en planten niet geschapen zijn, maar zich via processen van aanpassing en mutatie hebben ontwikkeld uit primitievere levensvormen. Men zal dan ook niet neerkijken op mensen die er veel last mee hebben onder ogen te moeten zien dat onze aarde en het leven dat erop tiert en wemelt geen enkel specifiek doel en ook niet met een bijzonder doel is gecreëerd. Men heeft zeer langdurig geweigerd dat spanningsveld te erkennen en er dus ook geen gesprek over aangegaan, terwijl het toch tekenend is voor de menselijke bestaansvorm. Juist, hoger heb ik nog bepleit dat de mens een bijzondere soort zou zijn, impliciet bij het kritisch bejegenen van de inzichten van Peter Singer tegen anthropocentrisme ofwel speciesisme, dat stelt dat mensen dieren niet mogen discrimineren. Elkaar proberen te overtuigen, mag altijd, maar op zeker moment zal men moeten aanvaarden dat men geen meerderheid achter zich kan krijgen - of die meerderheid verliest.

Safe spaces aan de universiteit, waar men geen ongewenste dingen moet lezen of horen? Het blijft een wonderlijk iets, want als men gaat studeren, dan zal men toch algauw merken dat men heel wat te verstouwen krijgt en dat het even duurt voor men er enige samenhang in vindt. Wil men zich tijdens dat proces afsluiten van vele van die inzichten, omdat het niet past bij de eigen (levensbeschouwelijke) inzichten, dan zou men toch moeten onderkennen dat men nog maar pas bezig is zich zoiets als een levensbeschouwing te vormen. Het isolement zoeken is dan de beste voorwaarde om niet te begrijpen dat we net met conflicterende opvattingen dienen te delen. Kan ik begrijpen dat mensen die tot de First Nation behoren heel wat in te brengen hebben tegen de Westerse waarden, dan denk ik dat zij die de universiteit bereiken wel eens moeilijkheden ondervinden het allemaal te verwerken. Het is vaak zo geweest dat minderheden juist aan de universiteit hun kwaliteiten beter uit de verf zagen komen dan zij die behoren tot de culturele meerderheid dan wel elite en dan is het lastig de eigen ervaren werkelijkheid met die van de heersende elite te verbinden.

Wellicht hebben progressieve intellectuelen tevergeefs betracht het denken over identiteit en diversiteit te kaderen in het raam van een nieuwe samenleving van gelijkheid en broederschap, maar hebben zij de machtsverhoudingen en aspiraties van personen en groepen miskend. Men kan elke ideologische constructie met betrekkelijk gemak inzetten voor andere doelen dan waarvoor die constructie is bedoeld en dus zal men een en ander bijsturen. Erkennen dat de bourgeoismaatschappij ondanks nadelen ook voordelen heeft in termen van persoonlijke vrijheid, positieve vrijheid als in vrijheid om iets te realiseren, kan dan helpen. We leven in een boeiende tijd, maar we zullen ook altijd het debat, soms het conflict over hoe het is met verschillen te leven, moeten aangaan. Daarom zijn begrippen als emancipatie, pluralisme en wetenschappelijke ruimdenkendheid geen obsolete begrippen. Hoe zal men als universiteit omgaan met al die al te lange tenen, nu men al zoveel ruimte heeft gelaten voor safe spaces?



Bart Haers

Reacties

Populaire posts