Safe spaces en open samenleving/universiteit
Dezer
Dagen
Zichzelf kennis
ontzeggen
waarom studenten "safe spaces" eisen
Waar
is de nieuwsgierigheid gebleven, als studenten bepaalde zaken niet willen lezen
of horen? Tinneke Beeckman schrijft erover en merkt op dat diversiteit als
ideologie nefaste gevolgen kan hebben. Zou men dan echt niets willen vernemen
over hoe de evolutie der soorten in het werk is gegaan. Iets anders is het of
men de uitkomsten van evolutionaire psychologie als theorie moet aanvaarden?
Maar om dat te waarderen zal men dus niet enkel inzichten moeten onderzoeken
die men zelf voor lief neemt.
Mocht
ik het over willen doen, ik zou de opleiding aan een pluralistische
universiteit weer overdoen, al weet ik ook dat de KU Leuven rond 1983 al lang
niet meer aan het handje liep van de Paus of de kardinaal-aartsbisschop en dat er in Leuven ook best wat linkse
professoren actief waren en liberale. Maar de idee dat men in een besloten
omgeving niet met (god) onwelgevallige opinies te maken zou krijgen, moet men
toch altijd nog nader bekijken, want ook in de meest besloten omgevingen komen
er wel deviante inzichten tot stand, die al dan niet voortvarend worden
aangepakt. Mensen als Jan Hus, Luther, maar ook Giordano Bruno kwamen voort uit
behoorlijk bevoorrechte en geisoleerde omgevingen, zoals universiteiten en
abdijen, maar vonden op een zeker ogenblik dat ze in waarheid dienden te
leefden en kozen voor een eigen denken, dat ze vaak met de dood dienden te
bekopen. Luther zelf mocht niet klagen, maar veel van zijn volgelingen stierven
in gevangenissen, werden onthoofd of verbrand.
In
een diverse samenleving lijkt de vlam van het pluralisme uitgedoofd, menen
studenten dat een gedenkplaat voor een milde schenker, Leopold II van België
niet meer acceptabel te zijn. Ook andere en meer verregaande vormen van
afwijzing doen zich voor, want als men inderdaad meent dat men in de safe space
niets hoeft te horen over Darwin of de Vrijmetselarij, wat wil men dan wel
weten. Voor mij was de universiteit een safe space wat de kennis aangaat: er
mocht geen beperking op enige toegang tot kennis te staan. Nu lijkt dus het
omgekeerde het geval.
Is
het zo dat progressieve intellectuelen mee het klimaat hebben geschapen om zo
mensen in hun eigen geloof of levensbeschouwelijke opvattingen te vrijwaren van
inzichten die ermee in strijd zijn, dan blijkt het vooral wel zo te zijn dat
sommige mensen die visie hebben omarmd om er net het tegendeel mee aan te
vangen en zich af te scheiden van de (universitaire) gemeenschap. Het was me al
langer opgevallen dat men politieke correctheid als een oproep tot sektarisch
afwijzen van elke andere benadering en de discussie over Zwarte Piet blijft
opvallend genoeg een wapen in de strijd tegen integratie. Zwarte Piet
beschouwen als beledigend? Is dat niet het resultaat van langdurige
overwegingen over wat iemand niet zou zinnen. Een gesprek met een Afrobelg over
de kolonisatie leerde me dat zelfs de context geen probaat middel was om de
gebeurtenissen niet langer als emotioneel beladen te beschouwen, noch als
neutrale data over het verleden, voor cultureel gebruik en dat ligt voor de
hand, want het ging en gaat om identiteit en kruipt in de kleren. Maar, zegde
iemand, "jullie" weten niet hoe beledigend die Zwarte Piet wel niet
was terwijl anderen, ook van Afrikaanse afkomst, Moors of sub-Sahara, er geen
been of graat in zagen. Maar cultuur is natuurlijk ook emotioneel beladen en
als men elkaar het recht toekent niet beledigd te worden door de inzichten van
anderen, maar hoever kan men daarin gaan? Wat is dat dan, beledigd worden? Als
men cultuur, taal, geschiedenis louter contingent noemt en inwisselbaar, dan
vergeet men dat mensen leven in een taal, cultuur en dat de historische
verhalen een betekenis hebben die ver de objectieve feitelijkheid
overschrijden. Progressief denken betekende in wezen het
negeren van distincties en daar botst men vandaag op als men nog eens een vorm
van pluralisme te berde wil brengen.
Heel
concreet heeft men een ideologie ontwikkeld op grond van een gedachte dat
dieren niet zoveel verschillen van mensen, gevoelens kunnen hebben en dus niet
mishandeld mogen worden. Ooit reed ik nog wel eens paard op een Fjord en dat
was prettig wandelen langs de boswegels. Wel, bewust dat dier mishandelen kwam
niet bij mij op, maar je maakt wel eens een bruuske beweging, of het paard
wordt gestoken door een daas en moet je alles doen om het paard weer in te tomen.
Mensen berijden - als ik het wel heb - ongeveer 6000 jaar paard of spannen
paarden aan in wagens. Zonder het aanwenden van paarden was onze cultuur niet geworden
wat ze geworden is. Paarden hebben daarom hun betekenis, maar die is ook
verweven met oorlogsvoering, met expedities in onbekende gebieden en zoveel
meer, tornooien en sportwedstrijden. Toch lijkt men ver doorgedreven
opvattingen te hebben ontwikkeld omtrent het welzijn van dieren, dat men
tegelijk ook de waarde van een mensenleven in vraag kan stellen. Peter Singer
bedreef een interessante vorm van filosofie, maar of zijn denkbeelden nu vrij
van controverse zouden zijn, blijft nog maar de vraag.
Er
zijn dan ook ampel opvattingen te vinden die menen dat de Europeaan schuldig is
aan alles wat nu fout gaat in de wereld. Dat er inderdaad uit Afrika miljoenen
slaven naar de overkant van de Atlantische oceaan zijn gebracht, via een
winstgevende driehoeksvaart, kan men niet ontkennen. Maar over de slavenhandel
via Zanzibar, daar spreekt men minder over, omdat ze door Arabieren werd
gedreven en wellicht iets menselijker zou zijn geweest. Dat Arabische en
Ottomaanse leiders ook in Europa kinderen hebben opgeëist om in hun dienst te
worden opgeleid en vaak hoge posten konden bekleden, de vrouwen in de harem, de
jongens in het leger en de administratie wordt al evenmin besproken. Voor mij
maakt dat deel uit van de geschiedenis en is het belangrijk te weten hoe men
macht organiseerde in het Ottomaanse Rijk of El Andaluz.
Kennis
verwerven scherpt inderdaad gevoeligheden aan en ik denk niet dat er veel
argumenten zijn die het toepassen van de doodstraf kunnen verantwoorden. Wanneer
mensen toch vinden dat men de doodstraf moet aanhouden als mogelijke sanctie,
dan wil ik weten waarom zij tot die overtuiging zijn gekomen. Men kan zich er
ook voor afsluiten en dan is men verbaasd dat mensen die voor de doodstraf
pleiten ook voor het vrije wapenbezit zijn, zoals de NRA dat bepleit, maar ook
tegen abortus gekant. Kortom, er tekent zich een kloof inzake denkbeelden af,
maar hoe maakt men het begrijpelijk dat andere inzichten ook hun waarde hebben,
al is men het ermee oneens. Net omdat men wat niet zint ook als beledigend is
gaan ervaren, is er ook geen ruimte meer voor gesprek.
Daarom
denk ik dat men opnieuw de waarde van een pluralistische samenleving onder de
aandacht moet brengen. Begrijpelijk is dan wel dat er een spanningsveld kan
ontstaat, zeker als men niet aanvaardt dat de soorten, dieren en planten niet
geschapen zijn, maar zich via processen van aanpassing en mutatie hebben
ontwikkeld uit primitievere levensvormen. Men zal dan ook niet neerkijken op
mensen die er veel last mee hebben onder ogen te moeten zien dat onze aarde en
het leven dat erop tiert en wemelt geen enkel specifiek doel en ook niet met
een bijzonder doel is gecreëerd. Men heeft zeer langdurig geweigerd dat
spanningsveld te erkennen en er dus ook geen gesprek over aangegaan, terwijl
het toch tekenend is voor de menselijke bestaansvorm. Juist, hoger heb ik nog
bepleit dat de mens een bijzondere soort zou zijn, impliciet bij het kritisch
bejegenen van de inzichten van Peter Singer tegen anthropocentrisme ofwel
speciesisme, dat stelt dat mensen dieren niet mogen discrimineren. Elkaar
proberen te overtuigen, mag altijd, maar op zeker moment zal men moeten
aanvaarden dat men geen meerderheid achter zich kan krijgen - of die
meerderheid verliest.
Safe
spaces aan de universiteit, waar men geen ongewenste dingen moet lezen of horen?
Het blijft een wonderlijk iets, want als men gaat studeren, dan zal men toch
algauw merken dat men heel wat te verstouwen krijgt en dat het even duurt voor
men er enige samenhang in vindt. Wil men zich tijdens dat proces afsluiten van
vele van die inzichten, omdat het niet past bij de eigen (levensbeschouwelijke)
inzichten, dan zou men toch moeten onderkennen dat men nog maar pas bezig is
zich zoiets als een levensbeschouwing te vormen. Het isolement zoeken is dan de
beste voorwaarde om niet te begrijpen dat we net met conflicterende opvattingen
dienen te delen. Kan ik begrijpen dat mensen die tot de First Nation behoren
heel wat in te brengen hebben tegen de Westerse waarden, dan denk ik dat zij
die de universiteit bereiken wel eens moeilijkheden ondervinden het allemaal te
verwerken. Het is vaak zo geweest dat minderheden juist aan de universiteit hun
kwaliteiten beter uit de verf zagen komen dan zij die behoren tot de culturele
meerderheid dan wel elite en dan is het lastig de eigen ervaren werkelijkheid
met die van de heersende elite te verbinden.
Wellicht
hebben progressieve intellectuelen tevergeefs betracht het denken over
identiteit en diversiteit te kaderen in het raam van een nieuwe samenleving van
gelijkheid en broederschap, maar hebben zij de machtsverhoudingen en aspiraties
van personen en groepen miskend. Men kan elke ideologische constructie met
betrekkelijk gemak inzetten voor andere doelen dan waarvoor die constructie is
bedoeld en dus zal men een en ander bijsturen. Erkennen dat de
bourgeoismaatschappij ondanks nadelen ook voordelen heeft in termen van
persoonlijke vrijheid, positieve vrijheid als in vrijheid om iets te
realiseren, kan dan helpen. We leven in een boeiende tijd, maar we zullen ook
altijd het debat, soms het conflict over hoe het is met verschillen te leven, moeten
aangaan. Daarom zijn begrippen als emancipatie, pluralisme en wetenschappelijke
ruimdenkendheid geen obsolete begrippen. Hoe zal men als universiteit omgaan
met al die al te lange tenen, nu men al zoveel ruimte heeft gelaten voor safe
spaces?
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten